Przeniesienie na nabywcę przedmiotu ubezpieczenia prawa z umowy ubezpieczenia (art. 823 k.c.)

Dokonanie przez ubezpieczającego cesji wierzytelności wynikającej z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, nie prowadzi do nabycia tej wierzytelności, jeżeli nie doszło do zdarzenia objętego ryzykiem ubezpieczeniowym. W dacie dokonywania cesji wierzytelność cedenta nie istniała i nie mogła być przedmiotem przelewu. Do chwili wystąpienia tego zdarzenia istnieje, co najwyżej ekspektatywa tej wierzytelności, a więc względne prawo tymczasowe. Pełny, rozporządzający skutek umowy należy łączyć dopiero z powstaniem wierzytelności po stronie cedenta, a zatem z zajściem wypadku, przewidzianego w umowie ubezpieczenia. Podobne stanowisko na tle wierzytelności z umowy ubezpieczenia zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 sierpnia 2003 r. V CK 169/02 a także wyroku z dnia 9 sierpnia 2005 r. IV CK 157/05.

Wyrok SN z dnia 15 lutego 2006 r., IV CSK 71/05

Standard: 38809 (pełna treść orzeczenia)

Dopuszczalna jest w świetle art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (jedn. tekst: Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.) konstrukcja umowy ubezpieczenia mienia, w której bezpośrednim wierzycielem ubezpieczyciela jest ubezpieczający.

Ubezpieczający, zawierając umowę ubezpieczenia, nie zawsze musi ubezpieczyć swoje mienie. Ubezpiecza się przecież nie tylko rzeczy własne, ale i rzeczy otrzymane do użytku, przechowania, sprzedaży, przewozu itd. Dopuszczalność ubezpieczenia cudzej rzeczy wynika z art. 808 k.c., który wyraża zasadę dopuszczalności umowy ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej. Przedmiotem ochrony ubezpieczeniowej jest wówczas mienie tejże osoby trzeciej. Tym samym umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej w dziedzinie ubezpieczeń majątkowych musi utożsamiać się z umową ubezpieczenia cudzej wartości majątkowej. W wypadku takiego ubezpieczenia świadczenie ubezpieczeniowe także służy wyłącznie ponoszącemu szkodę (ubezpieczonemu) i jemu przysługuje bezpośrednia wierzytelność do ubezpieczyciela o to świadczenie (tzw. "bezpośrednie" ubezpieczenie na cudzy rachunek).

Zgodzić się można, że obok tej konstrukcji ubezpieczenia na cudzy rachunek dopuszczalna jest i inna, przy której bezpośrednim wierzycielem ubezpieczyciela jest ubezpieczający, który ze swej strony zobowiązany jest odstąpić wierzytelność o świadczenie ubezpieczeniowe względnie wydać zainkasowane świadczenie ubezpieczeniowe ubezpieczonemu. Taka konstrukcja ubezpieczenia, nazywana w doktrynie "pośrednim" ubezpieczeniem na cudzy rachunek, możliwa jest, gdy ubezpieczający jest prawnie zobowiązany do wydania właścicielowi utraconego mienia podjętego od ubezpieczyciela odszkodowania i gdy właściciel mógł i chciał skorzystać z ubezpieczenia swego mienia przez ubezpieczającego. Z reguły wystarczy, by właściciel wiedział o zawartym ubezpieczeniu, chyba że pomimo to nie zechce z niego skorzystać, gdyż np. ubezpieczył sam swoje mienie. Jeżeli bowiem występują te dwie przesłanki, nie zachodzi obawa, że ubezpieczający może z pośredniego ubezpieczenia cudzego mienia (ubezpieczonego) osiągnąć dla siebie niesłuszny zysk. W takim wypadku zasada prawa ubezpieczeniowego, że tylko poszkodowany może skorzystać z ubezpieczenia, nie zostanie naruszona. Jeżeli jednak ubezpieczony nie będzie wiedział o ubezpieczeniu lub nie będzie chciał z niego skorzystać, ubezpieczenie będzie bezskuteczne.

Dopuszczalność pośredniego ubezpieczenia można uznać w takich przypadkach, kiedy ubezpieczający w chwili zawarcia umowy jest zobowiązany, a co najmniej uprawniony z mocy umowy lub ustawy do prowadzenia takich spraw, do jakich i ubezpieczenie zaliczyć można: a więc przypadki przechowawcy, spedytora, przewoźnika, komisanta, dzierżawcy itp., gdyż wtedy z reguły musi go łączyć z właścicielem taki stosunek ustawowy lub umowny, w myśl którego będzie on zobowiązany do wydania zainkasowanego dla niego odszkodowania, oraz prawie zawsze ubezpieczony będzie mógł się dowiedzieć o zawartym ubezpieczeniu i skorzystać ze swej wierzytelności do ubezpieczającego o oddanie mu odszkodowania.

Wyrok SN z dnia 24 września 1999 r., I CKN 1436/98

Standard: 38814 (pełna treść orzeczenia)