Odmowa wypłaty odszkodowania w razie braku zawiadomienia ubezpieczyciela o kradzieży pojazdu

W uchwale Sądu Najwyższego z dniu 5.08.2004 r. III CZP 40/04 uporządkowano dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego w odniesieniu do stosowania art. 826 § 1 i 2 k.c. do przypadków niewywiązania się przez ubezpieczającego z obowiązku zawiadomienia o kradzieży samochodu w wyznaczonym terminie. Z jednej bowiem strony przyjmowano (por. wyrok z 5.09.2001 r. I CKN 31/99 oraz wyrok z dnia 23.10.2003 r. V CK 412/00), że uzasadnione jest zastosowanie sankcji z art. 826 § 2 k.c. także do niewykonania obowiązku zawiadomienia ubezpieczyciela w oznaczonym terminie o kradzieży pojazdu. Z drugiej strony zapadały orzeczenia (por. wyrok z dnia 23.10.2002 r. II CKN 992/00 oraz wyrok z dnia 16.06.2000 r. IV CKN 61/00) w których stwierdzono, że skoro zawiadomienie o kradzieży nie jest działaniem zmniejszającym szkodę, to zakład ubezpieczeń, odmawiając wypłaty odszkodowania, nie może powoływać się na art. 826 § 1 k.c.

We wskazanej wyżej uchwale Sąd Najwyższy przyjął, że przepisy art. 826 § 1 i 2 k.c. stosuje się w razie niewykonania przez ubezpieczającego, przewidzianego w cywilnych warunkach ubezpieczenia zawiadomienia ubezpieczyciela o kradzieży samochodu. Wskazano, że taka powinność wpisuje się w obowiązek współdziałania ubezpieczyciela z ubezpieczonym, a wprowadzony stosunkowo krótki termin do zawiadomienia (24 godziny) ani nie narusza klauzuli dobrych obyczajów, ani interesów ubezpieczającego i ubezpieczyciela. W konkretnej sprawie powód uchybił terminowi formalnego (przewidzianego w ogólnych warunkach ubezpieczenia) zawiadomienia P. S.A. o kradzieży pojazdu. Jest jednak bezsporne, że o kradzieży pojazdu powiadomił telefonicznie likwidatora szkód strony pozwanej i uczynił to w dniu zdarzenia.

Sąd Apelacyjny nie rozważył w tym kontekście, czy w tych okolicznościach nie można znaleźć zastosowania art. 818 k.c. Stanowi on, że ubezpieczony nie może ponieść przewidzianych w umowie ubezpieczenia skutków niezawiadomienia zakładu ubezpieczeń o zdarzeniu losowym, jeżeli otrzymał w terminie wyznaczonym do zawiadomienia urzędową wiadomość o kradzieży samochodu.

Wątpliwość wzbudza też zakwalifikowanie zachowanie powoda jako rażąco niedbałe w sytuacji, gdy w dniu kradzieży powiadamia o tym zdarzeniu policję i likwidatora szkód pozwanego. Gdyby nawet podzielić tę ocenę, to zastrzeżenie wzbudza sięgnięcie do radykalnej sankcji odmowy wypłaty pełnego odszkodowania, bez rozważenia - z uwagi na wskazane fakty – możliwości odmowy wypłaty części odszkodowania.

Wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2007 r., V CSK 7/07

Standard: 38748 (pełna treść orzeczenia)

Przepisy art. 826 § 1 i 2 k.c. stosuje się w razie niewykonania przez ubezpieczającego, przewidzianego w ogólnych warunkach ubezpieczenia, obowiązku zawiadomienia ubezpieczyciela o kradzieży pojazdu.

W judykaturze wyrażono pogląd, że ogólne warunki ubezpieczenia mogą narzucić ubezpieczającemu obowiązek zawiadamiania zakładu ubezpieczeń o kradzieży pojazdu (por. np. uz. wyroku SN z dnia 23 października 2002 r., II CKN 992/00). Rozbieżność judykatury dotyczy tylko tego, czy można poszkodowanemu odmówić wypłaty odszkodowania w wypadku niewywiązania się z obowiązku zawiadomienia o tym zdarzeniu w wyznaczonym terminie, jeżeli ubezpieczony nie dopuścił się w związku z tym rażącego niedbalstwa (art. 826 § 2 k.c.).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2001 r., I CKN 31/99 stwierdził m.in., że obowiązek zawiadomienia ubezpieczyciela o szkodzie spowodowanej kradzieżą ubezpieczonego pojazdu w ciągu trzech dni od daty powzięcia informacji o kradzieży nie zmierza do zmniejszenia szkody, lecz do odwrócenia jej skutków, niemniej obowiązek ten mieści się w ramach szeroko pojmowanego współdziałania stron umowy ubezpieczenia.

Analiza przepisu art. 826 § 1 k.c. skłania do wyrażenia poglądu, że wolą ustawodawcy jest, aby ubezpieczony tak samo zachował się w innych niż wymienione w nim przykładowo sytuacjach. Innymi słowy, aby współdziałał z ubezpieczycielem, stwarzając tym samym realną szansę ograniczenia zakresu świadczenia ubezpieczeniowego. Z tych względów uzasadnione jest zastosowanie sankcji określonej w art. 826 § 2 k.c. także do niewykonania obowiązku zawiadomienia ubezpieczyciela w oznaczonym terminie o kradzieży pojazdu.

Podobnie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 października 2003 r., V CK 412/02. W orzeczeniach tych uznano, że przepis art. 826 § 1 k.c. nakłada na ubezpieczonego ogólny obowiązek współdziałania z ubezpieczycielem w celu ograniczenia zakresu świadczenia ubezpieczeniowego i w konsekwencji, że wynikający z ogólnych warunków ubezpieczenia obowiązek zawiadomienia o kradzieży pojazdu mieści się w jego hipotezie.

Przeciwne stanowisko zostało wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2002 r., II CKN 992/00, w którym stwierdzono, że skoro zawiadomienie o kradzieży samochodu nie jest działaniem zmniejszającym szkodę, zakład ubezpieczeń, odmawiając zapłaty odszkodowania, nie może powołać się na art. 826 § 1 k.c. Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy także w wyroku z dnia 16 czerwca 2000 r., IV CKN 61/00, stwierdzając, że wynikający z umowy ubezpieczenia autocasco obowiązek niezwłocznego zawiadomienia ubezpieczyciela o szkodzie spowodowanej kradzieżą samochodu nie ma na celu spełnienia obowiązków ubezpieczonego wynikających z art. 826 k.c.

Podejmując uchwałę należało podzielić drugie z tych stanowisk, albowiem zaaprobowanie pierwszego mogłoby prowadzić w niektórych wypadkach do wyników absurdalnych. Uznanie za dopuszczalną klauzuli uzależniającej wypłatę odszkodowania od zgłoszenia kradzieży ubezpieczycielowi w określonym terminie doprowadziło do tego, że towarzystwa ubezpieczeniowe nie tylko powszechnie z niej skorzystały, ale w sposób zasadniczy skróciły ten termin, który w przedmiotowych ogólnych warunkach ubezpieczenia został oznaczony na 24 godziny. Nie trudno sobie wyobrazić stany faktyczne, w których ubezpieczony, obiektywnie rzecz ujmując, nie jest w stanie go zachować. W konsekwencji ochrona ubezpieczeniowa miałaby wówczas charakter iluzoryczny.

Zadaniem ochrony ubezpieczeniowej jest wypłata odszkodowania lub innego świadczenia w wypadku zajścia zdarzenia losowego (art. 15 i 16 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej Dz.U. Nr 124, poz. 1151). Aby mogła mieć ona charakter rzeczywisty, nie powinna być wyłączona, jeżeli ubezpieczający nie dopuścił się rażącego niedbalstwa nie tylko w wykonaniu obowiązków mających na celu zmniejszenie szkody, ale także jej odwrócenie. Nowe prawo ubezpieczeniowe wzmacnia realność ochrony ubezpieczeniowej, czego przykładem jest art. 12 powołanej ustawy. Wypracowane w judykaturze stanowisko (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 1/93), że w razie niejasności, niedomówień, braku jednoznaczności sformułowań ogólnych warunków ubezpieczenia wynikające stąd wątpliwości należy tłumaczyć na korzyść ubezpieczonego znalazło w nim swój normatywny wyraz. Unormowanie to jest nawet dalej idące, gdyż obejmuje swym zasięgiem także postanowienia umowy ubezpieczenia (art. 12 ust 3 i 4 tej ustawy).

Za wyrażonym poglądem przemawia także argument wynikający z wykładni systemowej Przepis art. 818 k.c. stanowi, że ubezpieczony nie może ponieść przewidzianych w umowie ubezpieczenia skutków niezawiadomienia zakładu ubezpieczeń o zdarzeniu losowym, jeżeli otrzymał w terminie wyznaczonym do zawiadomienia urzędową wiadomość o kradzieży samochodu. Wówczas nawet niewykonanie tego obowiązku przez ubezpieczonego z winy umyślnej, nie zwalnia ubezpieczyciela od świadczenia. Z tego względu odstąpienie od kwalifikowanego stopnia winy rażącego niedbalstwa i przejście w interesie ubezpieczyciela na miernik tylko należytej staranności (art. 472 k.c.) nie znajduje uzasadnienia.

Uchwała SN z dnia 5 sierpnia 2004 r., III CZP 40/04

Standard: 38745 (pełna treść orzeczenia)