Zgoda wierzyciela na przejęcie długu (art. 519 § 2 pkt 2 k.c.)

Dopuszczalne jest udzielenie przez wierzyciela zgody na przejęcie długu przez nieskonkretyzowanego w chwili udzielenia zgody przejemcę. Zgoda ta jest bezskuteczna, jeżeli przejemca, z którym dłużnik zawrze umowę o przejęcie długu, był niewypłacalny w chwili udzielenia zgody (art. 519 § 2 pkt 2 k.c.).

Nie ulega wątpliwości, że zgoda, o której mowa w art. 519 § 2 pkt 2 k.c. ma charakter upoważniający. Skoro zatem tego typu zgoda może odnosić się do czynności określonej tylko rodzajowo, a więc nieskonkretyzowanej pod względem przedmiotowym i podmiotowym, to z tej perspektywy nie ma przeszkód, aby wierzyciel wyraził zgodę na przejęcie długu przez przejemcę nieoznaczonego w ogóle albo oznaczonego tylko rodzajowo. Taka zgoda w połączeniu z przewidzianą w art. 519 § 2 pkt 2 k.c. ochroną wierzyciela przed niewypłacalnością przejemcy dostatecznie chroni usprawiedliwione interesy wierzyciela.

Za takim stanowiskiem przemawia także przewidziana w art. 519 § 2 pkt 2 k.c. możliwość złożenia oświadczenia woli wierzyciela o udzieleniu zgody tylko jednej ze stron umowy przejęcia długu. Zatem dla skuteczności zgody wierzyciela wymagane jest dotarcie tego oświadczenia woli jedynie do dłużnika. Nie jest więc potrzebne złożenie oświadczenia przejemcy, co wspiera stanowisko, że w chwili udzielania zgody tożsamość przejemcy może być nieznana.

Gdyby skuteczność udzielenia zgody wierzyciela była uwarunkowana dotarciem stosownego oświadczenia woli do obu stron umowy przejęcia długu (dłużnika i przejemcy), wówczas udzielenie zgody blankietowej byłoby co najmniej wątpliwe, jeżeli nie w ogóle wykluczone. Dopóki bowiem oświadczenie wierzyciela nie dotarłoby do przejemcy (art. 61 k.c.), zgoda nie byłaby skutecznie udzielona, co w konsekwencji mogłoby oznaczać, że przejęcie długu będzie bezskuteczne‎(art. 519 § 2 pkt 2 k.c.), a co najwyżej – jeżeli w danych okolicznościach zachowanie wierzyciela zostanie uznane za „odmowę zgody” – dojdzie do ustawowej konwersji umowy o przejęcie długu na zobowiązanie przejemcy, obejmujące jego odpowiedzialność względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia (art. 521 § 2 k.c.).

Artykuł 519 § 2 pkt 2 k.c. nie odwołuje się do wiedzy wierzyciela o stanie majątkowym przejemcy, ale do braku wiedzy o jego niewypłacalności. Jeżeli wierzyciel wie o niewypłacalności przejemcy, a mimo to wyraża zgodę na przejęcie długu, to podejmuje świadome ryzyko, że jego wierzytelność nie zostanie zaspokojona. Oczywiste jest natomiast, że wierzyciel udzielając zgody blankietowej nie ma wiedzy o niewypłacalności jakiegokolwiek (żadnego) przejemcy, ponieważ na tym etapie tożsamość przejemcy nie jest jeszcze znana. Można zatem przyjąć, że udzielając zgody blankietowej wierzyciel nie wie o niewypłacalności przejemcy, ponieważ nie wie, kto nim będzie, nawet jeżeli przejemca został określony rodzajowo. Dopiero po dokonaniu wyboru osoby przejemcy przez dłużnika, zawarciu z nim umowy i powiadomieniu o niej wierzyciela ten ostatni dowiaduje się, kto jest przejemcą.

Możliwe są wówczas dwie sytuacje. Jeżeli przejemcą jest osoba, o której niewypłacalności wierzyciel w chwili udzielania zgody nie wiedział (ponieważ jej nie znał albo znał, ale jej stan majątkowy nie był mu znany) nie ma najmniejszych wątpliwości, że ochrona, o której mowa w art. 519 § 2 pkt 2 k.c. będzie w pełni aktualna. Pewne wątpliwości może natomiast wzbudzać druga sytuacja, w której dłużnik zawrze umowę o przejęcie długu z osobą znaną wcześniej wierzycielowi, o której wierzyciel w chwili udzielania zgody wiedział, że jest niewypłacalna. Istotne jest jednak to, że mimo znajomości stanu majątkowego tej osoby wierzyciel nie wiedział o niewypłacalności przejemcy, skoro udzielając zgody jeszcze nie wiedział o tym, że osoba ta zostanie przejemcą. Nie podjął więc świadomego ryzyka związanego z wyrażeniem zgody na przejęcie długu przez osobę niewypłacalną.

W konsekwencji trzeba uznać, że zgoda blankietowa wierzyciela na przejęcie długu jest bezskuteczna, jeżeli przejemca, z którym dłużnik zawrze umowę o przejęcie długu, był niewypłacalny w chwili udzielenia zgody (art. 519 § 2 pkt 2 k.c.). Bez znaczenia pozostaje to, czy wierzyciel w chwili udzielenia zgody blankietowej miał wiedzę odnośnie do stanu majątkowego osoby trzeciej, która następnie przejęła dług.

Zgoda blankietowa nie zagraża pewności obrotu.

Po pierwsze, wierzyciela w takiej sytuacji chroni art. 519 § 2 pkt 2 k.c., przewidujący bezskuteczność umowy przejęcie długu w razie, gdy w chwili wyrażenia zgody przejemca jest niewypłacalny, a wierzyciel o tym nie wie.

Po drugie, nie jest wykluczone, że w razie wyrażenia przez wierzyciela zgody blankietowej na przejęcie długu, ocena stanu niewypłacalności przejemcy powinna być dokonywana na chwilę zawarcia umowy dłużnika z przejemcą, a nie na moment wyrażenia zgody.

Po trzecie, nie powinno budzić zastrzeżeń, że czynność prawna, której celem byłoby przejęcie długu przez osobę niewypłacalną, po to tylko, aby wierzyciel nie uzyskał zaspokojenia, byłaby nieważna co najmniej ze względu na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.), jeżeli nie już tylko z uwagi na jej cel w postaci obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Zatem i w takich okolicznościach wierzyciel nie jest pozbawiony ochrony.

Nie ulega wątpliwości, że rozmiar ryzyka wierzyciela w razie udzielenia zgody blankietowej jest większy, niż w przypadku wyrażania zgody na przejęcie długu przez znanego przejemcę. Nie ma jednak przekonujących argumentów, które miałyby uzasadniać pozbawienie wierzyciela możliwości świadomego podjęcia tego rodzaju ryzyka. Należy bowiem pamiętać, że dla stosunków cywilnoprawnych właściwa jest zasada autonomii woli stron. Ograniczenie tej swobody powinno wynikać jednoznacznie z treści przepisów, a restrykcje na tym polu powinny znajdować istotne uzasadnienie aksjologiczne.

Wyrok SN z dnia 8 listopada 2023 r., II CSKP 313/23

Standard: 79570 (pełna treść orzeczenia)