Osobiste świadczenie dłużnika (art. 356 § 1 k.c.)

Na gruncie obowiązującego kodeksu cywilnego zasadą jest, że wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia (art. 356 § 1). Co się tyczy natomiast wierzytelności pieniężnej, to w części jej wymagalności wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika (art. 356 § 2).

Z powyższego wynika, że aczkolwiek zobowiązanie stanowi stosunek prawny między dwiema oznaczonymi osobami i w tym sensie pozostaje stosunkiem osobistym, to niemniej jednak skutecznie może świadczyć za dłużnika również osoba trzecia. Rzecz bowiem w tym, aby roszczenie wierzyciela w ogóle zostało zaspokojone. Okoliczność zaś, że inna osoba, a nie dłużnik, spełnia świadczenie, nie ma najczęściej znaczenia. Z tej przyczyny dłużnik zasadniczo ma swobodę w zakresie decyzji, czy świadczenie spełni osobniście, czy też skorzysta z pomocy osoby trzeciej.

Od tej zasady istnieją trzy wyjątki; dłużnik bowiem ma świadczyć osobiście, jeżeli wynika to z treści czynności prawnej, z ustawy lub z właściwości zobowiązania. Wyjątki te nie wchodzą w grę w odniesieniu do zobowiązania pieniężnego, jeżeli tylko roszczenie jest wymagalne. W takiej sytuacji wierzyciel, nie chcąc popaść w zwłokę wobec dłużnika (art. 486 § 2 k.c.), powinien przyjąć świadczenie zaofiarowane mu - nawet bez wiedzy dłużnika - przez osobę trzecią, chyba że osoba ta działa mimo sprzeciwu dłużnika, a jednocześnie nie wchodzi w rachubę zastosowanie art. 518 § 1 pkt. 1 lub 2 k.c.

Tak generalnie zagadnienie kształtuje się również w razie realizowania zobowiązania dłużnika przez poręczyciela, albowiem względem stron zobowiązania podstawowego uważać go trzeba za osobę trzecią.

Uchwała SN z dnia 11 lipca 1996 r., III CZP 75/96

Standard: 37376 (pełna treść orzeczenia)