Nieważność czynności cywilnoprawnej podlegającej opłacie skarbowej

Nieważność czynności cywilnoprawnej podlegającej opłacie skarbowej wymaga uwzględnienia przez organy podatkowe. Obowiązek ten wynika z przepisu art. 13 ust. 1 pkt 3 lit. a ustawy o opłacie skarbowej, stanowiącego, że opłata skarbowa, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, podlega zwrotowi od przedmiotów określonych w art. 1 ust. 1 pkt 2 i 3 oraz w ust. 2, jeżeli czynność cywilnoprawna jest nieważna lub prawomocnym orzeczeniem sądu została stwierdzona jej nieważność albo uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna). 

Powyższy przepis odróżnia nieważność bezwzględną czynności cywilnoprawnej od stwierdzenia takiej nieważności przez sąd, czyli między czynnością cywilnoprawną bezwzględnie nieważną, co do której nie podjęto stosownego orzeczenia sądowego i czynnością cywilnoprawną, której nieważność została stwierdzona wyrokiem sądu. W obu wypadkach organy podatkowe są obowiązane z urzędu uwzględniać nieważność bezwzględną czynności cywilnoprawnej, w tym nieważność umowy pożyczki zawartej z naruszeniem przepisu art. 203 KH.

Nie ulega wątpliwości, że wyrok sądu stwierdzający nieważność czynności cywilnoprawnej jest prawnie wiążący dla organu podatkowego prowadzącego postępowanie w sprawie wymierzenia opłaty skarbowej od takiej czynności. Zagadnienie jest sporne, lecz należy przyjąć, że organy podatkowe są nie tylko uprawnione, lecz obowiązane do oceny zarówno rzeczywistej treści czynności cywilnoprawnych (umów), jak i dochowania formy tych czynności.

Organy podatkowe nie mają uprawnień do stwierdzania nieważności czynności cywilnoprawnych, lecz po stwierdzeniu istnienia przesłanek nieważności bezwzględnej czynności cywilnoprawnej, mogą uznać, że dana czynność nie wywiera zamierzonych skutków w sferze prawa podatkowego.

Zasada autonomii prawa podatkowego nie może jednak sięgać tak daleko, aby spór powstały na tym tle w toku postępowania podatkowego, nie mógł być rozstrzygany w drodze procesu cywilnego, po uprzednim zawieszeniu postępowania podatkowego.

Wyrok SN z dnia 13 czerwca 2002 r., III RN 108/01

Standard: 37296 (pełna treść orzeczenia)