Uprawnieni do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania o ograniczenie władzy rodzicielskiej

Zgodnie z art. 570 k.p.c., sąd opiekuńczy może wszcząć postępowanie z urzędu. Mimo to, że żaden przepis nie określa podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania o ograniczenie władzy rodzicielskiej nie można przyjąć, iż postępowanie w tym przedmiocie może być wszczęte tylko z urzędu.

Należy przyjąć - zgodnie z powszechną praktyką sądów powszechnych – że postępowanie to może być wszczęte także na wniosek każdego z rodziców małoletniego dziecka. Legitymację tych osób do zainicjowania postępowania w tym zakresie należy wywieść z natury władzy rodzicielskiej, która przysługuje obojgu rodzicom (art. 93 § 1 k.r.o.). Wykonywanie przez nich władzy rodzicielskiej, tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny (art. 95 § 3 k.r.o.), jest prawem i obowiązkiem każdego z rodziców.

Orzeczenie sądu ograniczające władzę rodzicielską jednemu z rodziców ma bezpośredni wpływ na sposób wykonywania władzy rodzicielskiej przez drugiego z nich. Rodzice, którzy na co dzień wykonują władzę rodzicielską, z reguły mają najlepsze rozeznanie o okolicznościach mających wpływ na prawidłowe wykonywanie władzy rodzicielskiej wobec dziecka i z tego względu są najbardziej predestynowani do zainicjowania postępowania w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej.

Uprawnienie do wszczęcia postępowania w tym przedmiocie nie powinno być rozszerzane na inne osoby, chociażby łączył je z dzieckiem bliski stopień pokrewieństwa. Po pierwsze, z tej przyczyny, że władza rodzicielska przysługuje tylko rodzicom dziecka. Ingerencja sądu opiekuńczego w to prawo nie wpływa więc na sferę praw i obowiązków względem dziecka innych osób. Po drugie, ze względu na konieczność ochrony dobra dziecka.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej stanowi bardzo silny instrument ingerencji państwa w stosunki rodzinne. Wszczynanie postępowań w tym zakresie nie powinno być pochopne i powinno opierać się na istotnej przyczynie. Uznanie szerokiego kręgu osób legitymowanych do złożenia wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej mogłoby w przypadkach nierzadko występujących silnych konfliktów rodzinnych prowadzić do wykorzystywania tego uprawnienia nie zawsze dla dobra dziecka, lecz do szykanowania jednego bądź obu rodziców, co prowadziłoby do destabilizacji poczucia bezpieczeństwa rodziny.

Po trzecie, ze względu na brak przepisu przyznającego taką legitymację osobom bliskim dla małoletniego, przy jednoczesnym wyraźnym określeniu kręgu podmiotów - w art. 113[6] k.r.o – legitymowanych do zainicjowania postępowania o ustalenie kontaktów osobistych z dzieckiem, a więc postępowania prowadzącego do daleko mniej doniosłych konsekwencji prawnych niż postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Na gruncie przepisów k.r.o. nie można przyjąć, aby istniało swego rodzaju uprawnienie osób najbliższych do ustanowienia ich rodziną zastępczą dla małoletniego dziecka. Z tej przyczyny uprawnienia do wszczęcia postępowania w sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej nie można wywodzić tylko z tej przyczyny, że żąda się ograniczenia władzy rodzicielskiej przez ustanowienie wnioskodawcy rodziną zastępczą dla małoletniego dziecka.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2000 r., II CKN 765/00 wyjaśniono, że art. 572 § 1 k.p.c. nie można rozumieć w ten sposób, że każdy składający zawiadomienie, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie opiekuńczej, jest osobą upoważnioną do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie opiekuńczej. Jednakże złożenie takiego wniosku przez osobę nielegitymowaną do jego wniesienia może powodować powzięcie przez sąd opiekuńczy wiadomości uzasadniających wszczęcie postępowania opiekuńczego z urzędu.

W sprawach opiekuńczych, które mogą być wszczęte z urzędu, złożenie wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej przez osobę nieuprawnioną do złożenia tego wniosku nie uprawnia sądu do ograniczenia rozpoznania sprawy tylko do zbadania kwestii legitymacji do złożenia tego wniosku bez rozpoznania istnienia merytorycznych podstaw do podjęcia decyzji przez sąd opiekuńczy w przedmiocie władzy rodzicielskiej.

Ograniczenie rozpoznania wniosku o w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej jedynie do zbadania czy złożyła go osoba uprawniona do wszczęcia postępowania opiekuńczego byłoby sprzeczne z celem tego postępowania, które służy zagwarantowaniu dobru dziecka. W takich przypadkach, złożony wniosek przez osobę nieposiadającą do tego legitymacji nie ogranicza też sądu opiekuńczego co do sposobu rozstrzygnięcia w przedmiocie władzy rodzicielskiej, który może wydać wszelkie rozstrzygnięcia, które wymagane są ze względu na dobro dziecka.

Potraktowanie wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego złożonego przez osobę nieuprawnioną jako zawiadomienia w rozumieniu art. 572 k.p.c. nie może uzasadniać umorzenia postępowania w razie stwierdzenia braku podstaw do ingerencji w sposób wykonywania władzy rodzicielskiej. W takim przypadku sąd powinien wydać postanowienie orzekające co do istoty sprawy stwierdzające brak podstaw do ingerencji w wykonywanie władzy rodzicielskiej (por. uchwała SN z dnia 18 lutego 1969 r., III CZP 134/68 oraz uz. uchwały z dnia 14 października 2004 r., III CZP 37/04). 

Postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2013 r., III CZP 89/13

Standard: 36798 (pełna treść orzeczenia)