Niedopuszczalność następczej oceny umówionego lub zapłaconego wynagrodzenia według sposobu prowadzenia sprawy przez pełnomocnika

Wątpliwości powstają, gdy termin zapłaty wynagrodzenia wykracza poza datę wyrokowania w danej instancji. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 maja 1992 r., III CZP 38/92 dopuścił uznanie zobowiązania klienta za równoznaczne z poniesieniem kosztów. Nie kwestionując takiej możliwości co do zasady, należy wskazać, że niezapłacenie wynagrodzenia przed zamknięciem rozprawy, jako sprzeczne z zasadą zwrotu poniesionych kosztów, powinno być przedmiotem oceny pod kątem przesłanek wymienionych w art. 102 k.p.c. (podobnie w uz. uchwały SN z dnia 5 października 1994 r., III CZP 125/94, OSNC 1995, nr 2, poz. 33 i wyroku SN z dnia 21 maja 1999 r., I PKN 59/99).

Umawianie się pełnomocnika z klientem o prowadzenie sprawy za zapłatą wynagrodzenia po zakończeniu sprawy (np. potrącenie z wyegzekwowanej kwoty) powinno być traktowane jako niewykazanie poniesionych kosztów, uzasadniające rozstrzygnięcie według norm przepisanych.

Uchwała SN z dnia 23 listopada 2000 r., III CZP 40/00

Standard: 35924 (pełna treść orzeczenia)

Sąd, orzekając o zwrocie kosztów procesu, nie bada, czy w umowie określającej wysokość wynagrodzenia za czynności adwokackie uwzględniono charakter i stopień zawiłości sprawy oraz wymagany nakład pracy (§ 1 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości - Dz. U. Nr 48, poz. 220).

Badanie przez sąd orzekający o zwrocie kosztów procesu, czy treść umowy o zastępstwo procesowe uwzględnia w części określającej wysokość wynagrodzenia wskazania zawarte w powołanym wyżej rozporządzeniu nie dałoby się pogodzić z zasadą swobody umów, podkreśloną w sposób wyraźny w art. 353[1] k.c., dodanym przez art. 1 pkt 48 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321). 

Nie wydaje się, by sąd orzekający o kosztach procesu między innymi osobami uprawniony był orzekać o tym, czy zawarta między adwokatem i klientem umowa zlecenia (o zastępstwo procesowe) jest ważna lub nieważna w części określającej wynagrodzenie, i to zarówno z punktu widzenia przesłanek przewidzianych w art. 58 k.c., jak i w art. 353[1] k.c. Chodziłoby przecież w takim wypadku o nieważność w rozumieniu skutków materialnoprawnych, a więc o skutki w stosunkach między adwokatem i klientem. Trzeba byłoby przyjąć, że w wypadku uznania, przez sąd orzekający o kosztach procesu, umowy o zastępstwo procesowe za nieważną w zakresie kosztów adwokackich i zasądzenia od przeciwnika tylko części wypłaconego wynagrodzenia, klientowi będzie przysługiwało roszczenie w stosunku do adwokata o zwrot nienależnie pobranej sumy. Powstałby problem, czy sąd rozpoznający takie roszczenie miałby być związany stanowiskiem sądu, zajętym w innym procesie toczącym się między innymi osobami, w postanowieniu rozstrzygającym o kosztach procesu. Zdaniem Sądu Najwyższego, możliwość taką należy wykluczyć.

Zdaniem składu rozstrzygającego, zagadnienie prawne przedstawione w niniejszej sprawie należy nadal (tak jak przed 1967 r.) rozróżniać zagadnienie ważności umowy określającej wynagrodzenie adwokackie, zawartej między adwokatem i klientem, oraz zagadnienie zakresu obowiązku zwrotu kosztów procesu. Trzeba przyjąć, że także w świetle aktualnych unormowań sąd nie jest pozbawiony możliwości oceny żądań stron w tym zakresie z tym tylko zastrzeżeniem, że wobec braku przepisu dającego mu wyraźnie takie uprawnienie, a więc przepisu będącego odpowiednikiem § 10 rozporządzenia z 1961 r., musi dokonywać jej w ramach regulacji zawartych w kodeksie postępowania cywilnego, a w szczególności w art. 98, 101 i 102 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 5 października 1994 r., III CZP 125/94

Standard: 61890 (pełna treść orzeczenia)