Stwierdzenie treści testamentu ustnego w trybie art. 952 § 2 k.c. po śmierci spadkodawcy

Praktykę stosowania art. 952 § 2 k.c. ukształtowała w zasadzie w sposób jednolity uchwała (7) Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1980 r., III CZP 69/79 (OSNC 1980, nr 9, poz. 154), według której, treść testamentu ustnego w sposób w nim określony może być stwierdzona, także po śmierci spadkodawcy. Innymi słowy sześciomiesięczny termin przewidziany w art. 952 § 3 k.c., nie wyłącza możliwości skutecznego stwierdzenia treści testamentu ustnego pismem podpisanym przez wszystkich świadków tego testamentu, jeżeli zostało ono sporządzone z zachowaniem jednorocznego terminu przewidzianego w art. 952 § 2 k.c. (por. wyrok SN z dnia 21 października 1970 r., III CZP 62/70, OSNC 1971, nr 4, poz. 64). 

Pogląd ten został przyjęty w literaturze. Przytoczenie go w wielu komentarzach bez bliższej argumentacji, wskazuje na to, że nie wywołuje on większych wątpliwości.

Wykładnia językowa art. 952 § 2 k.c. prowadzi do wniosku, że ustawodawca stworzył możliwość spisania ustnej woli spadkodawcy w ustanowionym terminie rocznym, także po śmierci spadkodawcy a przyjęcie dorozumianego wyłączenia, ze względu na cel przepisu pozostawałoby – jak wyjaśnił już Sąd Najwyższy – w sprzeczności z dyspozycją ustawową. 

Postanowienie SN z dnia 3 grudnia 2010 r., I CSK 37/10

Standard: 35778 (pełna treść orzeczenia)

Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w trybie przewidzianym w art. 952 § 2 k.c. także po śmierci spadkodawcy.

Art. 952 § 2 k.c. nie wprowadza poza ograniczeniem czasowym, żadnych dalej idących ograniczeń, a w szczególności brak jest jakichkolwiek podstaw do uznania, że spisanie i podpisanie oświadczenia ostatniej woli spadkodawcy może nastąpić tylko za jego życia. Wprowadzenie przez ustawodawcę wymogu podpisania pisma przez wszystkich świadków w sytuacji, gdy spadkodawca osobiście pisma nie podpisał, ma niewątpliwie na celu stworzenie gwarancji zapewnienia zgodności treści tego pisma z rzeczywistą wolą spadkodawcy.

Z zestawienia § 2 i 3 art. 952 k.c. oraz art. 661-663 k.p.c.  wynika, że przewidują one dwa niezależne od siebie sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego, a mianowicie przez spisanie ostatniej woli spadkodawcy oraz poprzez stwierdzenie jej przed sądem na podstawie zeznań świadków. Aczkolwiek chodzi tutaj o dwa niezależne od siebie sposoby stwierdzenia treści testamentu, brak uzasadnionych podstaw do uznania, że te dwa sposoby mają zastosowanie w dwóch różnych wzajemnie się wyłączających sytuacjach, a więc za życia lub po śmierci spadkodawcy.

Z zestawienia bowiem tych przepisów wynika wniosek, że ustawodawca uznał oba omawiane sposoby za równorzędne, z tym zastrzeżeniem, że pierwszy w zasadzie wyprzedza drugi. Wskazuje na to § 3 art. 952 k.c., wedle którego w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób (a więc pismem) stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Prowadzi to w konsekwencji do uznania, że wprawdzie wyłączenie wzajemne dwóch tych sposobów może zaistnieć, lecz odbywać się to będzie na innej płaszczyźnie. W szczególności spisanie treści testamentu w trybie art. 952 § 2 k.c. będzie czyniło w zasadzie bezprzedmiotowym stwierdzenie treści takiego testamentu zeznaniami świadków złożonymi przed sądem, chyba że w postępowaniu sądowym udowodniono, że ze względu na wady tego pisma nie może ono być uważane za skuteczne stwierdzenie ostatniej woli spadkodawcy. Istnieje wówczas możliwość stwierdzenia treści testamentu w sposób i w terminie przewidzianym w § 3 art. 952 k.c.

I odwrotnie, w razie stwierdzenia treści testamentu ustnego zeznaniami świadków - co może nastąpić w razie ustalenia, że treść takiego testamentu nie została dotychczas spisana, chociażby jeszcze mogła być spisana z uwagi na brak upływu rocznego terminu - późniejsze stwierdzenie treści takiego testamentu pismem stanie się już bezprzedmiotowe.

Analiza § 2 i 3 art. 952 k.c. wykazuje, że ustawodawca wprowadził w obu przypadkach odmienne terminy oraz początek ich liczenia. Termin w § 2 biegnie od daty sporządzenia testamentu ustnego, a termin przewidziany w § 3 - od dnia otwarcia spadku. W praktyce w ogromnej większości przypadków terminy te będą zbliżone do siebie, skoro testament ustny sporządzany jest zazwyczaj na krótki czas przed śmiercią spadkodawcy. W konsekwencji prowadzić to może do sytuacji, podnoszonej przez niektórych autorów, że wobec upływu półrocznego terminu przewidzianego w art. 952 § 3 k.c. nie będzie możliwe stwierdzenie treści testamentu ustnego przez zeznania świadków złożone w sądzie, natomiast będzie możliwe i ważne pozasądowe spisanie oświadczenia spadkodawcy przez świadków w terminie rocznym przewidzianym w art. 952 § 3 k.c. Jest to spostrzeżenie niewątpliwie trafne.

Uchwała SN z dnia 13 lutego 1980 r., III CZP 69/79

Standard: 35777 (pełna treść orzeczenia)