Cofnięcie przez prokuratora wniosku złożonego na podstawie art. 324 k.p.k.

Cofnięcie przez prokuratora wniosku złożonego na podstawie art. 324 k.p.k. jest możliwe i wiąże sąd. Natomiast wniosek taki nie może być skutecznie cofnięty tylko w części dotyczącej stosowania środka zabezpieczającego, a tym samym oświadczenie prokuratora o takim cofnięciu nie wiąże sądu.

Wniosek, o którym mowa w art. 324 k.p.k., bez wątpienia wszczyna postępowanie sądowe i w tym znaczeniu jest jedną ze skarg. Jest to jednak tylko postępowanie w przedmiocie umorzenia procesu z uwagi na niepoczytalność sprawcy i zastosowania wobec niego środka zabezpieczającego. Dlatego właśnie, gdy sąd nie podziela wniosku prokuratora o istnieniu niepoczytalności, nie może dalej procedować i orzekać w kwestii odpowiedzialności, nie dysponuje bowiem aktem oskarżenia ani żadnym jego surogatem. Osoba, której wniosek dotyczy, nie jest nawet określana mianem oskarżonego. Mówi się o niej w przepisach kodeksu postępowania karnego jako o podejrzanym (art. 354 pkt 2 k.p.k.) i nakazuje jedynie w razie rozprawy stosować do niej przepisy o oskarżonym (art. 380 k.p.k.), gdyż bez takiego stosowania podmiot ten nie mógłby jako strona funkcjonować na rozprawie.

Tam, gdzie ustawodawca chce, aby określone oświadczenie woli strony mające charakter skargi, a nie będące aktem oskarżenia, pełniło rolę tego aktu, wyraźnie to zaznacza. Tak uczyniono w odniesieniu do wniosku prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania w razie nieuwzględnienia go przez sąd (art. 341 § 2 zdanie 2 k.p.k.), skargi złożonej na ręce Policji przez pokrzywdzonego przestępstwem prywatnoskargowym (art. 488 § 1 k.p.k.), postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym w postępowaniu w sprawach nieletnich (art. 43 § 4 ustawy z 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich) oraz wniosku o ukaranie w sprawach o wykroczenia, gdy sprawa ta (przed dniem 17 października 2001 r.) przechodziła z gestii kolegium ds. wykroczeń w gestię sądu (art. 509 § 2 k.p.k.) lub ex lege była wyjątkowo przypisana sądowi (art. 680 § 2 k.p.k.).

Na gruncie przepisów dotyczących prokuratorskiego wniosku, o którym mowa w art. 324 k.p.k., zastrzeżenia tego typu nie ma. Jest to zrozumiałe, gdyż we wszystkich wskazanych przypadkach postępowanie dotyczyło rozstrzygania w przedmiocie istnienia odpowiedzialności zakładanej przez autora skargi wszczynającej proces.

Tymczasem wniosek przewidziany w art. 324 k.p.k., to żądanie wszczęcia przez sąd postępowania w przedmiocie umorzenia procesu z uwagi na wyłączenie odpowiedzialności sprawcy ze względu na jego niepoczytalność i jednoczesną potrzebę zastosowania do niego środka zabezpieczającego. Nie można go zatem traktować jak aktu oskarżenia, i to z wszelkimi tego konsekwencjami. Wniosek ten dotyczy bowiem innych kwestii niż akt oskarżenia i skargi pełniące rolę tego aktu.

Umorzenie postępowania karnego na podstawie wniosku przewidzianego w art. 324 k.p.k., dotyczy tak naprawdę postępowania przygotowawczego, tyle że rozstrzygnięcie to wydaje sąd po przeprowadzeniu stosownego postępowania, którego przedmiotem jest kwestia owego umorzenia. Dlatego też w jego wyniku sąd umarza "postępowanie karne", a nie jak prokurator - wyłącznie postępowanie przygotowawcze. Nie można jednak w tej sytuacji zasadnie twierdzić, że wniosek prokuratora, wskazany w art. 324 k.p.k., pełni rolę aktu oskarżenia lub też rolę podobną do aktu oskarżenia.

Omawiany wniosek prokuratora wszczyna postępowanie sądowe, ale jedynie takie, którego przedmiotem jest wyłącznie kwestia umorzenia postępowania z zastosowaniem środka zabezpieczającego.

Wniosku, o którym mowa w art. 324 k.p.k., nie można traktować tylko jako jednego pisma procesowego, zawierającego dwa wnioski (żądania). Taka zaś konstrukcja prawna wyłącza możliwość cofnięcia przez prokuratora jedynie zawartego w tym wniosku żądania zastosowania wobec niepoczytalnego podejrzanego środka zabezpieczającego, z podtrzymywaniem żądania umorzenia przez sąd postępowania karnego. Wniosek prokuratora o umorzenie przez sąd postępowania z uwagi na niepoczytalność sprawcy i zastosowanie wobec tego sprawcy środka zabezpieczającego, złożony w trybie art. 324 k.p.k., nie może być więc skutecznie cofnięty tylko w części dotyczącej stosowania środka zabezpieczającego, a tym samym oświadczenie prokuratora o takim cofnięciu nie wiąże sądu.

Niedopuszczalne jest ani cofanie wniosku w zakresie sugerowanego we wniosku środka, gdyż sąd nie jest związany rodzajem środka wskazanego we wniosku, ani też "ogólnie" odnośnie do stosowania środka zabezpieczającego, z popieraniem wniosku w pozostałym zakresie, jako że "oba" żądania zawarte we wniosku stanowią w istocie swej jedno, łączne żądanie o umorzenie postępowania karnego z zastosowaniem środka zabezpieczającego. Prokurator może natomiast oświadczyć, że w świetle przeprowadzonych dowodów nie dostrzega już potrzeby stosowania wobec podejrzanego środków zabezpieczających i dlatego cofa swój wniosek; będzie to wówczas oznaczało cofnięcie wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego.

W razie cofnięcia przez prokuratora wniosku wskazanego w art. 324 k.p.k., dojść powinno do umorzenia postępowania sądowego w przedmiocie umorzenia postępowania karnego i zastosowania środka zabezpieczającego z uwagi na cofnięcie skargi. 

Sąd, rozpoznający wniosek prokuratora przewidziany w art. 324 k.p.k., może umorzyć postępowanie karne z uwagi na niepoczytalność podejrzanego tylko wtedy, gdy jednocześnie stosuje środek zabezpieczający. Do umorzenia postępowania przygotowawczego ze względu na niepoczytalność sprawcy, gdy nie ma potrzeby sięgania po środek zabezpieczający, uprawniony jest jedynie prokurator (lub inny organ ścigania, którego postanowienie podlega wówczas zatwierdzeniu przez prokuratora).

Ustawodawca przyjął w art. 324 k.p.k. jako regułę, że umorzenie postępowania przygotowawczego z uwagi na niepoczytalność sprawcy połączone ze stosowaniem środków zabezpieczających należy do kompetencji sądu. Prokuratorowi pozostawiono natomiast uprawnienie do takiego umarzania wówczas, gdy nie ma potrzeby stosowania tych środków (art. 322 § 1 k.p.k.) oraz na zasadzie wyjątku, jeżeli jedynym potrzebnym środkiem zabezpieczającym jest przepadek przedmiotów, o którego orzeczenie przez sąd występuje on po uprawomocnieniu się wydanego przezeń (lub zatwierdzonego) postanowienia o umorzeniu dochodzenia bądź śledztwa (art. 323 § 3 k.p.k.). 

Uchwała SN z dnia 26 września 2002 r., I KZP 13/02

Standard: 35233 (pełna treść orzeczenia)