Zakaz stosowania tymczasowego aresztowania, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy (art. 257 § 1 k.p.k.)

Art. 257 § 1 k.p.k. nakłada na sąd wydający postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania obowiązek zbadania, czy in concreto inny środek zapobiegawczy nie spełni w sposób satysfakcjonujący celów określonych w art. 249 § 1 k.p.k. Obowiązek ten znalazł swój wyraz także w art. 251 § 3 zd. 2 k.p.k., zgodnie z którym w uzasadnieniu postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego w formie tymczasowego aresztowania należy wyjaśnić - poza przedstawieniem dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa oraz przytoczeniem okoliczności wskazujących na istnienie podstawy i konieczność zastosowania środka zapobiegawczego - dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego.

W doktrynie i w orzecznictwie przepis ten jest odczytywany jednoznacznie, jako kategoryczny zakaz łączenia tymczasowego aresztowania z innymi, nieizolacyjnymi środami zapobiegawczymi (np.: "tymczasowe aresztowanie ma samodzielny byt, nie może współistnieć z żadnym innym środkiem zapobiegawczym.

Z art. 257 § 1 k.p.k. można - na gruncie wykładni gramatycznej - wyinterpretować tylko dyrektywę nakazującą stosować w pierwszej kolejności łagodniejsze środki zapobiegawcze, a dopiero w ostateczności najsurowszy, izolacyjny środek zapobiegawczy, jakim jest tymczasowe aresztowanie.

Przepis ten określa zatem wyłącznie negatywną przesłankę stosowania tymczasowego aresztowania w postaci kryterium, czy dany, nieizolacyjny środek zapobiegawczy, jest "wystarczający". Owo kryterium musi być postrzegane przez pryzmat celów stosowania środków zapobiegawczych, określonych w art. 249 § 1 k.p.k., tj. zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania oraz - wyjątkowo - także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Wykładnia gramatyczna art. 257 § 1 k.p.k. prowadziłaby zatem do jednego tylko wniosku, jeśli chodzi o kumulację tymczasowego aresztowania z innymi środkami zapobiegawczymi: nie jest ona dopuszczalna tylko wtedy, gdy inny, nieizolacyjny środek zapobiegawczy w pełni zapewni realizację celów określonych w art. 249 § 1 k.p.k. Taka interpretacja upoważnia z kolei do stwierdzenia, że zastosowanie środka zapobiegawczego w formie tymczasowego aresztowania "otwiera" drogę do stosowania nieizolacyjnych środków zapobiegawczych w pozostałych (nie objętych dyspozycją art. 257 § 1 k.p.k.) sytuacjach, przepis ten bowiem rozwiązania takiego expressis verbis nie zabrania.

Wniosek taki - możliwy do wyprowadzenia na gruncie wykładni gramatycznej - jest jednak nie do zaakceptowania. Nie można bowiem zgodzić się z tym, że racjonalny ustawodawca zabiega z jednej strony o to, aby nie dochodziło do niecelowego ograniczania wolności osobistej w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania i dlatego "blokuje" możliwość stosowania tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy ograniczenie innej wolności lub prawa jest wystarczające, jednocześnie zaś w pełni akceptuje to, aby w momencie zastosowania najsurowszego środka zapobiegawczego, jakim jest ograniczenie wolności osobistej, dopuszczalne już było stosowanie wszystkich pozostałych środków zapobiegawczych obok tymczasowego aresztowania. Byłoby to sprzeczne z podstawową regułą wyrażoną w tym przepisie, tj. regułą minimalizacji (umiaru) stosowania środków zapobiegawczych. Tak więc wykładnia celowościowa powinna prowadzić do odrzucenia przedstawionego wyniku wykładni li tylko gramatycznej.

Uchwała SN z dnia 22 stycznia 2003 r., I KZP 36/02

Standard: 35096 (pełna treść orzeczenia)