Forma rozstrzygnięcia i skład sądu w razie uchylenie wyroku i odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania

Uwaga redakcyjna: Od dnia 28 września 2023 r. skład sądu w postępowaniu apelacyjnym reguluje art. 367[1] k.p.c., dodany ustawą z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 r., poz. 1860)

Postanowienie o uchyleniu wyroku i umorzeniu postępowania sąd drugiej instancji na posiedzeniu niejawnym może wydać ‎w składzie trzech sędziów (art. 386 § 3 w zw. z art. 367 § 3 ‎w zw. z art. 374 k.p.c.).

Zmiana treści art. 367 § 3 k.p.c. nie prowadzi do wniosku, że w aktualnym stanie prawnym uchylenie wyroku i umorzenie postepowania powinno nastąpić wyrokiem. W dalszym ciągu aktualne pozostaje stanowisko, że właściwą postacią orzeczenia jest w takiej sytuacji postanowienie.

Reguła wyrażona w art. 367 § 3 k.p.c., dotyczy nie tylko wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym ale odnosi się także do przypadku uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i umorzenia postępowania.

Postanowienie o uchyleniu wyroku i umorzeniu postępowania sąd drugiej instancji na posiedzeniu niejawnym może wydać ‎w składzie trzech sędziów (art. 386 § 3 w zw. z art. 367 § 3 ‎w zw. z art. 374 k.p.c.).

W przypadku orzeczenia uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i umarzającego postępowanie. Uzasadnione jest to tym, że w omawianym przypadku nie można mówić o merytorycznym rozstrzygnięciu sprawy przez sąd drugiej instancji. Uchylenie wyroku wobec potrzeby umorzenia postępowania z przyczyn następczej niedopuszczalności nie jest z pewnością odniesieniem się do roszczenia procesowego poddanego pod osąd w pozwie.

Przed wejściem w życie nowelizacji z 4 lipca 2019 r. zagadnienie postaci orzeczenia, jakim należało uchylić zaskarżony wyrok i umorzyć postępowanie na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w zasadzie nie budziło wątpliwości. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. przykładowo wyrok SN z 10 października 2003 r.. I PK 295/02; postanowienie SN z 24 listopada 2004 r., V CZ 121/04; postanowienie SN z 14 marca 2018 r., II CSK 278/17) dominował pogląd, że sąd apelacyjny dokonuje tego w drodze postanowienia. Argumentem za tym, że uchylenie wyroku i umorzenie postępowania następuje w postaci postanowienia było to, że nie jest to rozstrzygnięcie co do istoty sprawy (art. 316 § 1 k.p.c.), dla którego właściwa jest forma wyroku, lecz orzeczenie dotyczące biegu postępowania (por. art. 354 k.p.c.).

Jeśli chodzi o skład sądu apelacyjnego wydającego orzeczenie uchylające wyrok sądu pierwszej instancji i umarzające postępowanie, trzeba zauważyć, że przyjęcie - zgodnie z wykładnią językową art. 367 § 3 k.p.c. - iż sąd w każdej sytuacji orzeka postanowieniem jednoosobowo sprawiłoby, że cele nowelizacji z 4 lipca 2019 r., przynajmniej w pewnym zakresie, nie zostałyby zrealizowane. Jeśli bowiem, tak jak w okolicznościach sprawy, sąd rozpoznałby apelację na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów, konieczna byłaby zmiana składu orzekającego lub wyznaczenie rozprawy, tylko celem dostosowania się do wymagań art. 367 § 3 k.p.c. W razie zaś konieczności uchylenia wyroku w części i umorzenia postępowania, a w pozostałej części oddalenia apelacji lub uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, konieczne byłoby wydanie orzeczeń przez różne składy orzekające, co kłóciłoby się z zasadami racjonalnie prowadzonego procesu. Wskazane sytuacje nie powinny być akceptowane w praktyce.

Uchwała SN z dnia 6 kwietnia 2022 r., III CZP 12/22

Standard: 59041 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 386 § 3 k.p.c. nie określa formy orzeczenia w której Sąd powinien orzec uchylając wyrok Sądu Rejonowego i odrzucając pozew, ale w orzecznictwie przyjmuje się, że powinno ono mieć formę postanowienia. Identyczne stanowisko zostało wyrażone na tle art. 393[16] k.p.c. w odniesieniu do rozstrzygnięć Sądu Najwyższego uchylających zaskarżone wyroki i odrzucające pozew lub umarzających postępowanie. Nie są to bowiem orzeczenia co do istoty sprawy (art. 316 § 1 k.p.c.), dla których właściwa jest forma wyroku, lecz orzeczenia o charakterze formalnym dotyczące toku postępowania (art. 354 k.p.c.), wskazujące na to, że wydanie orzeczenia co do istoty sprawy stało się bezprzedmiotowe lub niedopuszczalne.

Ponadto orzeczenie w przedmiocie odrzucenia pozwu zawsze zapada w formie postanowienia (art. 199, art. 222, art. 394 § 1, art. 394[1] § 1 k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 14 marca 2018 r., II CSK 278/17

Standard: 61348 (pełna treść orzeczenia)

Orzeczenia wydawane na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. zapadają w formie postanowień.

Przepis art. 386 § 3 k.p.c. nie określa wprawdzie formy orzeczenia, ale wypada przyjąć, że powinno ono mieć formę postanowienia. Nie jest to bowiem rozstrzygnięcie co do istoty sprawy (art. 316 § 1 k.p.c.), dla którego właściwa jest forma wyroku, lecz orzeczenie dotyczące biegu postępowania (por. art. 354 k.p.c.). Ponadto orzeczenie o umorzeniu postępowania zawsze zapada w formie postanowienia (art. 355 § 1 k.p.c.).

Forma orzeczenia uzależniona jest od przedmiotu rozstrzygnięcia. Nie występuje zatem gradacja orzeczeń, która by samoistnie uniemożliwiała uchylenie wyroku postanowieniem. Dla orzeczenia z art. 386 § 3 k.p.c. - z uwagi na przedmiot regulacji - właściwa jest forma postanowienia

Postanowienie SN z dnia 12 października 1999 r., III CKN 693/98

Standard: 35076 (pełna treść orzeczenia)