Podpis wystawcy weksla

Podpis wystawcy weksla musi obejmować co najmniej nazwisko. Prawo wekslowe nie wymaga dla ważności weksla, aby podpis był czytelny. Podpis nieczytelny powinien jednak być złożony w formie zwykle używanej przez wystawę.

Z zestawienia art. 1 pkt 8 Prawa wekslowego z art. 2 tegoż Prawa wynika, że podpis wystawcy należy do istotnych części składowych weksla trasowanego, co oznacza, że stanowi przesłankę jego ważności. Podobnie ma się rzecz, jeśli chodzi o weksel własny, co wynika z kolei z zestawienia art. 101 z art. 102 Prawa wekslowego. Tak więc dokument pozbawiony podpisu wystawcy nie będzie uważany za weksel, choćby zawierał pozostałe, istotne części składowe weksla.

Podpis wystawcy jest nie tylko elementem formy weksla, lecz także zobowiązania wekslowego wystawcy. Ważność tego zobowiązania podlega ocenie z jednej strony przez pryzmat przesłanek formalnych, z drugiej zaś - materialnych. Jeżeli chodzi o pierwsze, istotne jest to, czy dany dokument jest wekslem ważnym z formalnego punktu widzenia.. Zachowanie formy weksla nie oznacza jednak ważności zobowiązania wekslowego wystawcy, gdyż o ważności tej decydują równocześnie przesłanki materialne. Jeżeli okaże się, że osoba, która podpisała weksel jako wystawca, nie miała zdolności wekslowej, jej zobowiązanie wekslowe - mimo ważności weksla - nie powstanie. Podobnie w odniesieniu do podpisu wystawcy weksla trzeba odróżnić formalne przesłanki od materialnych przesłanek ważności tego podpisu.

Stosownie do art. 7 Prawa wekslowego, wyrażającego zasadę samodzielności podpisów, jeżeli na wekslu znajdują się podpisy osób niezdolnych od zaciągania zobowiązań wekslowych, podpisy fałszywe, podpisy osób nie istniejących albo podpisy, które z jakiejkolwiek innej przyczyny nie zobowiązują osób, które weksel podpisały lub których nazwiskiem weksel został podpisany, nie uchybia to ważności innych podpisów. Trzeba dodać, że tym samym nie uchybia to ważności weksla. Tak więc weksel może być ważny, mimo że podpis jego wystawcy, oceniany przez pryzmat przesłanek materialnych, będzie nieważny.

W art. 1 Prawa wekslowego, podobnie jak i w art. 101 tegoż Prawa, chodzi jedynie o formę weksla, czyli o zewnętrzny wygląd dokumentu. Z punktu widzenia tych przepisów dla ważności weksla nie jest istotne, czy podpis wystawcy jest własnoręczny; wystarczy, że stanowi on napisany znak ręczny, który swoim wyglądem przedstawia się jako własnoręczny. Weksel z podrobionym podpisem wystawcy może być zatem wekslem ważnym. Warunkiem odpowiedzialności wystawcy jest jednak to, by podpis pochodził z jego ręki.

Na tle przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 listopada 1924 r. o Prawie wekslowym (Dz. U. RP Nr 100, poz. 926) w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło się stanowisko, że pojęcie podpisu mieści w sobie własnoręczne umieszczenie na wekslu imienia i nazwiska lub co najmniej nazwiska podpisującego (por. w szczególności orzeczenia: pełnego kompletu Izby Trzeciej Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1928 r. Rw 2483/27, OSP 1928, poz. 419; z dnia 22 maja 1930 r. Rw 2663/29, OSP 1930, poz. 323; z dnia 5 listopada 1930 r. III 1 Rw 613/30, Zb. Urz. 1930 r., poz. 232; z dnia 22 września 1932 r. III 1 Rw 1386/32, Zb. Urz. 1932, poz. 158; z dnia 12 maja 1933 r. C II 603/33, Zb. Urz. 1934, poz. 33). Trzeba jednak zaznaczyć, że stanowisko to zostało wyrażone pod rządami ustawodawstwa dzielnicowego oraz że niektóre z przepisów tego ustawodawstwa przewidywały wyraźnie wymaganie podpisania swoim nazwiskiem.

Analiza części składowych weksla trasowanego nasuwa spostrzeżenie, że art. 1 obowiązującego Prawa wekslowego przewiduje wymaganie wskazania nazwiska w odniesieniu do osób trasata i remitenta, a jeśli chodzi o wystawcę - wymaganie jego podpisu. Podobnie ma się rzecz w wypadku weksla własnego; musi on zawierać nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana, czyli remitenta. Co się zaś tyczy wystawcy, to weksel ten musi zawierać jego podpis. Zestawienie tych wymagań w wypadku weksla trasowanego z brzmieniem art. 2 zd. ostatnie Prawa wekslowego, a jeśli chodzi o weksel własny - z brzmieniem art. 102 zd. ostatnie, prowadzi jednak do wniosku, że ustawodawca implicite przyjmuje, że podpis wystawcy weksla powinien obejmować jego nazwisko. Stosownie bowiem do powołanych przepisów weksel, tak trasowany jak i własny, "w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy". Gdyby treść podpisu wystawcy mogła być inna, a więc nie obejmować jego nazwiska, przepis art. 2 zd. ostatnie i art. 102 zd. ostatnie Prawa wekslowego byłyby pozbawione praktycznego znaczenia.

Podpis, o którym wyżej mowa, nie musi natomiast obejmować imienia. Wymagania wskazania imienia przepisy Prawa wekslowego nie przewidują również w odniesieniu do osób remitenta (art. 1 pkt 6 i art. 101 pkt 5) oraz trasata (art. 1 pkt 3), mimo że ułatwiłoby to ich identyfikację. Wymaganie, aby podpis wydawcy obejmował co najmniej nazwisko, stanowi natomiast przesłankę ważności weksla.

W praktyce obrotu prawnego, obok podpisów czytelnych, spotyka się, i to znacznie częściej, podpisy niezupełnie czytelne, a także podpisy nieczytelne, przy czym te ostatnie nie należą do odosobnionych. Rozważając, czy - w braku wskazówek ustawodawcy co do sposobu wykonania podpisu - uzasadnione jest wymaganie, aby podpis wystawcy weksla był czytelny, trzeba mieć na uwadze to, że przepisy o formie weksla, wobec rygoru nieważności, muszą być tłumaczone ściśle z równoczesnym uwzględnieniem ich celu i funkcji. Ustawodawca, stawiając w przepisach art. 1 i art. 101 Prawa wekslowego określone warunki formalne, miał bez wątpienia na względzie sprawność i bezpieczeństwo obrotu wekslowego. Chodzi o to, aby można było z łatwością i w sposób pewny ustalić, czy dany dokument jest wekslem. Ze względu na rygoryzm norm Prawa wekslowego bowiem uczestnicy obrotu powinni z góry wiedzieć, czy ich stosunki będą podlegać tym normom.

Wykładnia przepisów o formie weksla powinna odpowiadać powyższym założeniom. Odrzucić trzeba zatem wszelkie próby wykładni odwołujące się do stopnia czytelności lub nieczytelności podpisu, gdyż zawarty w nich element oceny stanowić może w praktyce źródło wątpliwości co do ważności weksla. Rozważając, czy podpis nieczytelny może odpowiadać wymaganiom art. 1 pkt 8 i art. 101 pkt 7 Prawa wekslowego, trzeba liczyć się z tym, że w razie nie dającego się odczytać podpisu wystawcy, z dokumentu, jakim jest weksel, zasadniczo nie będzie wynikało nazwisko wystawcy, gdyż nie musi być ono zamieszczone w treści weksla. Z punktu widzenia instytucji Prawa wekslowego, funkcji weksla, a także sprawności obrotu wekslowego byłoby pożądane, aby z weksla wynikało nie tylko nazwisko, ale i imię oraz adres wystawcy. Jeżeli brak jest adresu, to kolejny posiadacz weksla napotyka przeszkodę w wypełnieniu obowiązku notyfikacji, przewidzianego w art. 45 Prawa wekslowego. W razie nieczytelnego podpisu wystawcy banki - ze względu na treść § 3 załącznika do zarządzenia Nr A/3/92 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wprowadzenia "Regulaminu redyskonta weksli przez Narodowy Bank Polski" (Dz. Urz. NBP z 1992 r. nr 5, poz. 10 i nr 11, poz. 22) i wymagania określone w zarządzeniu Nr 17/89 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 18 października 1989 r. w sprawie warunków, którym powinny odpowiadać weksle przyjmowane przez Narodowy Bank Polski od innych banków do redyskonta (Dz. Urz. NBP z 1989 r. nr 5, poz. 12) - banki mogą nie przyjąć weksla do dyskonta. W praktyce tak podpisany przez wystawcę weksel może więc nie spełniać należycie funkcji kredytowej. Trzeba również brać pod uwagę to, że - mimo instytucjonalnych gwarancji przewidzianych w przepisach Prawa wekslowego dla ułatwienia obiegowości weksla - weksel z nie dającym się odczytać podpisem wystawcy może w praktyce nie spełniać należycie funkcji obiegowej, gdyż osoby trzecie mogą nie przyjąć go od remitenta.

Przytoczone przykładowo ograniczenia funkcji weksla z nieczytelnym podpisem wystawcy mogą wystąpić w praktyce z uwagi na wątpliwości co do osoby wystawcy. Wątpliwość taka, która zrodzić się może również w razie złożenia podpisu w sposób niezupełnie czytelny, nie czyni jednak weksla nieważnym, bo podpis wystawcy jakkolwiek nieczytelny, ale istnieje, a wątpliwość może być usunięta innymi środkami dowodowymi. Samo przyjęcie weksla z nieczytelnym podpisem wystawcy będzie natomiast zawsze pozostawione do uznania remitenta.

Podpis wystawcy weksla, jak była już o tym mowa, musi obejmować co najmniej nazwisko. Z wymagania tego wynika, że nie chodzi o dowolną postać pisanego znaku ręcznego, lecz o napisane nazwisko. Wymaganie podpisania nazwiskiem to - innymi słowy - wymaganie napisania swojego nazwiska. Nazwisko to może być skrócone; pomijanie niektórych liter, zwłaszcza samej końcówki nazwiska, jest w praktyce obrotu prawnego powszechne. Ma ono zresztą charakter względny, gdyż podpis, obejmujący w intencji podpisującego pełne nazwisko, może swoim wyglądem przedstawiać się jako skrócony. Nie można zatem formułować ogólnych wskazań co do długości lub kształtu podpisu, poza tym, że ma on stanowić napisane nazwisko, niekoniecznie czytelnie, ale w sposób charakterystyczny dla osoby podpisanej. Istotne jest bowiem to, by napisany znak ręczny - przy całej tolerancji co do kształtu własnoręcznego podpisu - stwarzał w stosunku do osób trzecich pewność, że podpisujący chciał podpisać się pełnym swoim nazwiskiem oraz że uczynił to w formie, jakiej przy podpisywaniu dokumentów stale używa. Takiej pewności nie stwarzają same inicjały, czyli parafa, toteż nie mogą być one uznane za podpis wystawcy weksla.

Podpis nieczytelny stanowi wyraz woli napisania nazwiska jedynie wówczas, gdy podpisujący w taki właśnie sposób pisze swoje nazwisko, składając podpisy na dokumentach. Dlatego też podpis nieczytelny powinien być złożony w formie zwykle używanej przez wystawcę weksla, a więc w formie, która jest tym samym znana szerszemu kręgowi osób. Tak wykonany podpis, choć nie daje się odczytać, wyraża napisane nazwisko a zarazem pełni funkcję identyfikacyjną.

W razie założenia przez wystawcę weksla podpisu w powyższej formie spełnienie wymagania przewidzianego w art. 1 pkt 8 lub w art. 101 pkt 7 Prawa wekslowego nie będzie budzić wątpliwości osób, którym taka właśnie forma podpisu wystawcy jest znana. Dla pozostałych osób podpis nieczytelny będzie natomiast podstawą domniemania, że został złożony w formie zwykle używanej przez wystawcę.

Uchwała SN z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93

Standard: 34843 (pełna treść orzeczenia)