Skład sądu rozstrzygającego wniosek prokuratora w trybie art. 324 k.p.k.

Sąd Okręgowy rozpoznający na rozprawie wniosek prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie środków zabezpieczających (art. 354 pkt 2 in principio w zw. z art. 324 k.p.k.) orzeka w składzie określonym w art. 28 § 1 k.p.k. także wówczas, gdy ustawa za czyn objęty wnioskiem przewiduje karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności i rozstrzyga w przedmiocie tego wniosku postanowieniem.

W wypadku, gdy w toku postępowania przygotowawczego zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowania środka zabezpieczającego, prokurator nie jest - jak pod rządem k.p.k. z 1969 r. - uprawniony do umorzenia dochodzenia lub śledztwa, lecz kieruje do sądu wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego (art. 324 k.p.k.). 

Sąd wniosek w zasadzie rozpatruje na rozprawie (art. 354 pkt 2 in principio k.p.k.), a na posiedzeniu jedynie wyjątkowo, przy spełnieniu wymogów określonych w dalszym fragmencie art. 354 pkt 2 k.p.k. Kodeks nie formułuje przy tym żadnych szczególnych reguł odnośnie do właściwości i składu sądu, czy też rodzaju rozstrzygnięć, jakie mają zapaść po rozpoznaniu wniosku, co oznacza, iż obowiązują tu zasady ogólne z tym zastrzeżeniem, że przy ich stosowaniu uwzględnić należy specyfikę przedmiotu, w jakiej proceduje sąd rozpoznający wniosek prokuratora określony w art. 324 k.p.k.

Przedmiot postępowania, o którym mowa w art. 354 pkt 2 in principio (w zw. z art. 324 k.p.k.), różni się od tego, o którym mowa w art. 28 § 3 k.p.k. Nie chodzi przy tym o realną możliwość wymierzenia wskazanych tam kar, ale o samo orzekanie w sprawie o przestępstwo z możliwością przypisania odpowiedzialności za nie i wymierzenia kary. Z uwagi na charakter i wagę zarzucanego czynu oraz konsekwencje, jakie może pociągnąć przypisanie odpowiedzialności, ustawodawca zakłada potrzebę orzekania w składzie poszerzonym, i w tym właśnie upatrywać należy ratio legis rozwiązania przyjętego w art. 28 § 3 k.p.k. 

gdy sąd rozpoznaje wniosek prokuratora, o którym mowa w art. 324 k.p.k., przypisanie odpowiedzialności jest wykluczone. Sąd ma tu jedynie rozpoznać wniosek o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie doń środka zabezpieczającego. Sąd powinien zatem ustalić, czy prokurator ma rację, a więc, czy osoba, której wniosek dotyczy, jest sprawcą czynu i czy rzeczywiście dopuściła się go mając całkowicie zniesioną zdolność rozpoznania znaczenia swego czynu i pokierowania swym postępowaniem oraz czy w związku z tym zachodzą jednocześnie warunki do zastosowania wobec niej środka zabezpieczającego. 

Gdyby sąd uznał, że osoba wskazana we wniosku nie miała w chwili czynu zniesionej poczytalności, nie może orzekać w przedmiocie jej odpowiedzialności za ów czyn, brak jest bowiem skargi, na podstawie której można rozważać w procesie tę kwestię. Podzielenie zaś sugestii prokuratora i uznanie, że osoba owa dopuściła się czynu będąc niepoczytalną oznacza, iż w ogóle nie popełniła ona przestępstwa, albowiem "Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem" (art. 31 § 1 k.k.). 

Sąd otrzymuje wniosek prokuratora z żądaniem, z którego od samego początku wynika, iż wskazana w nim osoba dopuściła się czynu, który z braku możliwości przypisania jej winy nie jest przestępstwem, nie można zatem przyjmować, iż rozpoznając ów wniosek sąd "orzeka w sprawie o przestępstwo zagrożone" karami wskazanymi w art. 28 § 3 k.p.k.

Rację zatem mają ci autorzy, którzy, podnosząc wskazany wyżej aspekt sprawy, przyjmują, iż sąd, tak rejonowy jak i okręgowy, rozpoznając na rozprawie przedmiotowy wniosek prokuratora, powinny orzekać w składzie jednego sędziego i dwóch ławników (zob. np. R. Stefański: Organ uprawniony do umorzenia postępowania przygotowawczego z powodu niepoczytalności podejrzanego w nowym kodeksie postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 1997, z. 12, s. 131-132). Sąd orzeka tu więc zgodnie ze swą właściwością rzeczową (art. 24, 25 k.p.k.), ale jedynie z możliwością umorzenia postępowania i bez prawa do przypisywania odpowiedzialności za przestępstwo, gdyby nawet nie podzielił stanowiska prokuratora o niepoczytalności osoby, której wniosek ten dotyczy. 

 Uchwała SN z dnia 19 sierpnia 1999 r., I KZP 21/99

Standard: 34654 (pełna treść orzeczenia)