Waloryzacja - charakterystyka

Przepisy kodeksu zobowiązań, ani kodeksu cywilnego nie znały do 1990 r. instytucji waloryzacji wierzytelności w ogólności. Jak się wskazuje w piśmiennictwie, "waloryzacja ma na ogół miejsce z inicjatywy ustawodawcy i on to wówczas decyduje o jakości i efektach miernika, który przy przerachowaniu należności ma doprowadzić do zrównoważenia zachwianych interesów stron w stosunku zobowiązaniowym. Waloryzacja może jednak być podejmowana i przez sądy z ich własnej inicjatywy; wtedy też sposób i skala przerachowania zobowiązań im tylko podlega" (W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 8 zm., Warszawa 2002, s. 82). Mimo braku odpowiednich unormowań kodeksowych, jeszcze w okresie międzywojennym sądy stosowały waloryzację w oparciu o ideę słuszności (ex aequo et bono), natomiast po zakończeniu II wojny światowej ze względu na argumenty o charakterze ekonomicznym i prawnym. Jak się wskazuje, to właśnie dekret z 1949 r. położył kres waloryzacji (por. szerzej: tamże, s. 82-83). Kwestia pozostawała jednak nadal aktualna w orzecznictwie sądowym. Jak wskazał SN w uchwale z 8 lipca 1983 r., sygn. akt III CZP 30/83, "W gestii właściwych organów państwowych i innych pozasądowych organów pozostaje decyzja o wyborze określonych podmiotów, dziedzin życia lub grup ludności, które ze względów społeczno-zawodowych lub gospodarczych wymagają ograniczenia bądź wyłączenia nadal obowiązującej zasady nominalizmu oraz określenia zakresu wprowadzonej waloryzacji. Wskazane zatem wyjątki typu waloryzacyjnego nie negują, przeciwnie, potwierdzają aktualność wyrażonego zapatrywania, że wniosek strony o odstąpieniu od zasady nominalizmu podlega rozpoznaniu i rozstrzygnięciu w ramach obowiązujących przepisów (art. 358 § 2 in fine k.c.)".

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego wprowadzone w prawodawstwie międzywojennym swoiste klauzule waloryzacyjne (tak bowiem można w uproszczeniu ocenić odwołanie się do wartości dolarowej czy złota) co do zasady nie powinny być przez ustawodawcę - mającego skądinąd istotną swobodę w kształtowaniu możliwości wprowadzania w obrocie prawnym klauzul waloryzacyjnych, nie wykluczając także ich zakazu - przedmiotem późniejszych, tj. już po ich ustanowieniu w odniesieniu do konkretnych zobowiązań pieniężnych, manipulacji w drodze aktu normatywnego, polegających bądź na przekreśleniu mechanizmu waloryzacyjnego, bądź na istotnym wypaczeniu jego istoty (np. przez wprowadzenie odmiennego sposobu czy miernika określania wartości istniejących zobowiązań nieodpowiadającego miernikowi wcześniejszemu).

Wyrok TK z dnia 24 kwietnia 2007 r., SK 49/05

Standard: 3588 (pełna treść orzeczenia)