Alternatywny sposób dochodzenia odszkodowania za szkody medyczne (komisje ds. orzekania o zdarzeniach medycznych)

Postępowanie przed wojewódzkimi komisjami do spraw orzekania‎o zdarzeniach medycznych (dalej: „komisja”) - stanowiące pozasądową drogę dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia za szkodę poniesioną przez pacjenta w wyniku zdarzenia medycznego (art. 67a – 67 u.p.p.) - zostało wprowadzone ustawą z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2011 r., Nr 113, poz. 660 – dalej: „ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r.” ).

Zostało ono skonstruowane w ten sposób, że w jego pierwszej fazie komisja orzeka, czy zdarzenie, którego następstwem była szkoda majątkowa lub niemajątkowa stanowiło zdarzenie medyczne (art. 67j ust. 1 u.p.p.).

W drugiej fazie zmierza natomiast do ustalenia wysokości odszkodowania lub zadośćuczynienia należnego podmiotowi składającemu wniosek, które mogą prowadzić do wydania zaświadczenia stanowiącego tytuł wykonawczy (art. 67k ust. 4 i 8 u.p.p.). Komisja w przeciwieństwie do sądu, nie bada jednak rozmiarów szkody majątkowej ani krzywdy wyrządzonej pacjentowi albo jego spadkobiercom. Jest ona określana na zasadach wynikających z ustawy o prawach pacjenta i nie musi odpowiadać wysokości poniesionej szkody (art. 67k ust.4 i 5 u.p.p.). Zgodnie‎z art. 67o u.p.p. w zakresie nieuregulowanym przepisami art. 67a-67m u.p.p. do postępowania przed komisją stosuje się odpowiednio szczegółowo wymienione przepisy kodeksu postępowania cywilnego.

Wniosek o ustalenie zdarzenia medycznego podlega opłacie w kwocie 200 zł uiszczanej na rachunek właściwego urzędu wojewódzkiego, która jest zaliczana na poczet kosztów postępowania przed komisją (art. 67d ust. 3 i 4 u.p.p.). Zgodnie z art. 67l ust. 3 u.p.p. koszty postępowania przed komisją ponosi: podmiot składający wniosek - w przypadku orzeczenia o braku zdarzenia medycznego; szpital - w przypadku orzeczenia o zdarzeniu medycznym; ubezpieczyciel‎- w przypadku, gdy nie przedstawi w terminie, o którym mowa w art. 67k ust. 2 u.p.p., propozycji odszkodowania i zadośćuczynienia i jest obowiązany do ich wypłaty na zasadach wynikających z art. 67k ust. 3 u.p.p.

Wysokość kosztów postępowania komisja ustala w orzeczeniu. Kwotę stanowiącą równowartość kosztów uiszcza się na rachunek właściwego urzędu wojewódzkiego (art. 67l ust. 4 u.p.p.). Koszty postępowania przed komisją stanowią: opłata o której mowa w art. 67d ust. 3 u.p.p., zwrot kosztów podróży‎i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów osób wezwanych (art. 67l ust. 5 pkt 2 u.p.p.) oraz wynagrodzenie za sporządzenie opinii (art. 67l ust.5 pkt 3 u.p.p.).

Orzeczenie wojewódzkiej komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych ustalające wysokość kosztów postępowania stanowi tytuł egzekucyjny i może zostać zaopatrzone w klauzulę wykonalności (art. 67l ust. 4 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 1876 w związku z art. 777 § 1 pkt 3 k.p.c.).

Świadczenie przyznane uprawnionemu pacjentowi i stwierdzone w tytułach wykonawczych, o których mowa w art. 67k ust. 4 i art. 67k ust. 2 w związku z art. 67 ust. 8 i 10 u.p.p. ma charakter cywilnoprawny i jest egzekwowane w drodze egzekucji sądowej. Tytuły wykonawcze stanowi: zaświadczenie wystawione przez komisję, w którym stwierdza ona złożenie wniosku o ustalenie zdarzenia medycznego, wysokość odszkodowania lub zadośćuczynienia oraz fakt nieprzedstawienia propozycji należnych świadczeń (art. 67 k ust. 4 u.p.p.), a także propozycja odszkodowania i zadośćuczynienia przedstawiona przez ubezpieczyciela albo podmiot leczniczy prowadzący szpital (art. 67 k ust. 8 ‎w związku z art. 67k ust.10 u.p.p.). Do tytułów tych znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy działu II tytułu I części III Kodeksu postępowania cywilnego (art. 67 k ust. 4 i 8 u.p.p.).

Ustawodawca jednoznacznie przy tym przesądził, że dokumenty te stanowią szczególny tytuł wykonawczy powstały w trybie pozasądowym. W konsekwencji podlegają wykonaniu bez nadawania im klauzuli wykonalności, a dłużnik może podjąć merytoryczną obronę przed egzekucją żądając pozbawienia tytułu wykonawczego, nie będącego orzeczeniem sądu, wykonalności w całości lub ‎w części za pomocą powództwa opozycyjnego.

Zgodnie z art. 840[2] k.p.c. jeżeli egzekucja prowadzona jest na podstawie tytułu egzekucyjnego lub innego dokumentu, któremu nie nadaje się klauzuli wykonalności, do ochrony praw dłużnika stosuje się odpowiednio przepisy art. 840 i 843 k.p.c. Brak odesłania ‎w art. 67o u.p.p. do przepisów kodeksu postępowania cywilnego o powództwach przeciwegzekucyjnych oceny tej nie zmienia, skoro dotyczy ono postępowania przed komisją, a nie sądem uprawnionym do rozpoznania powództwa opozycyjnego.

Uchwała SN z dnia 26 stycznia 2023 r., III CZP 117/22

Standard: 66903 (pełna treść orzeczenia)

Podmiot leczniczy, który nie przedstawił stanowiska odnoszącego się do wniosku o ustalenie zdarzenia medycznego, może po wydaniu orzeczenia w wyniku żądania ponownego rozpatrzenia sprawy przedstawić propozycję odszkodowania i zadośćuczynienia w wysokości innej niż wskazana we wniosku.

Wprowadzenie szczególnego rodzaju postępowania ugodowo-mediacyjnego, stanowiącego alternatywny sposób dochodzenia odszkodowania za szkody medyczne w stosunku do drogi procesu cywilnego, było podyktowane dążeniem ustawodawcy do uproszczenia i przyspieszenia realizacji roszczeń odszkodowawczych oraz zmniejszenie kosztów ich dochodzenia.

Realizacja celów nowej regulacji została powierzona wojewódzkim komisjom do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych. Zastrzeżono przy tym wyraźnie, że do kompetencji tych komisji należy jedynie ustalenie, czy zdarzenie, którego następstwem była szkoda majątkowa lub niemajątkowa, stanowiło zdarzenie medyczne w rozumieniu 5 art. 67a u.p.p.).

Komisja nie rozstrzyga o wysokości należnego poszkodowanemu odszkodowania i zadośćuczynienia; kwestia ta została pozostawiona do negocjacji ubezpieczycielowi -ewentualnie podmiotowi leczniczemu prowadzącemu szpital, z którego działalnością wiąże się wniosek - oraz wnioskodawcy.

Przed przystąpieniem do rozpatrzenia wniosku o ustalenie zdarzenia medycznego komisja — po stwierdzeniu, że jest on kompletny i należycie opłacony — przekazuje go niezwłocznie kierownikowi właściwego podmiotu leczniczego oraz ubezpieczycielowi, którzy mają obowiązek przedstawienia swojego stanowiska w sprawie wraz z dowodami na jego poparcie w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku (art. 67d zdanie pierwsze i drugie u.p.p.). Zaniechanie tego obowiązku ustawodawca nakazał traktować jako równoznaczne z akceptacją wniosku w zakresie dotyczącym okoliczności w nim wskazanym oraz proponowanej wysokości odszkodowania (art. 67d zdanie trzecie u.p.p.).

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego komisja wydaje pisemne orzeczenie o zdarzeniu medycznym albo jego braku, wraz uzasadnieniem (art. 67j ust. 1 u.p.p.). Od orzeczenia tego wnioskodawcy, kierownikowi podmiotu leczniczego oraz ubezpieczycielowi służy środek odwoławczy; mogą oni w terminie 14 dni od doręczenia im orzeczenia z uzasadnieniem złożyć umotywowany wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez komisję w innym składzie (art. 67j ust. 7 i 8 u.p.p.).

Ubezpieczyciel a w przypadku niezawarcia umowy ubezpieczenia — podmiot leczniczy prowadzący szpital, w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia wojewódzkiej komisji wydanego wyniku wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy lub otrzymania zawiadomienia o bezskutecznym upływie terminu do zaskarżenia orzeczenia wydanego po rozpatrzeniu wniosku o ustalenie zdarzenia medycznego przedstawia wnioskodawcy propozycję odszkodowania i zadośćuczynienia w wysokości nieprzekraczającej maksymalnych progów ustawowych (art. 67k ust. 2 u.p.p.). Niezgłoszenie takiej propozycji w powyższym terminie powoduje obowiązek wypłaty świadczeń w wysokości określonej we wniosku; w takiej sytuacji komisja wydaje stosowne zaświadczenie, stanowiące tytuł wykonawczy w rozumieniu przepisów k.p.c. regulujących postepowanie egzekucyjne (art. 67k ust. 4). Tytułem takim jest również zaakceptowana przez wnioskodawcę propozycja wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela lub szpital (art. 67k ust. 8 u.p.p.).

Ustawodawca przewidział możliwość wniesienia przez uczestników postępowania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia wojewódzkiej komisji zarówno wydanego wskutek wniosek o ustalenie zdarzenia medycznego, jak i w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy, zastrzegając jednak, że podstawę tego środka zaskarżenia mogą stanowić wyłącznie zarzuty naruszenia przepisów dotyczących postępowania przed wojewódzką komisją (art. 67m u.p.p.).

Wprowadził również nakaz odpowiedniego stosowania w postępowaniu przed wojewódzką komisją - w kwestiach nieuregulowanych w art. 67a - 67m u.p.p. — wskazanych konkretnie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (art. 670 u.p.p.).

W świetle przytoczonych unormowań, nie ulega wątpliwości, że kierownik podmiotu leczniczego, który— stosownie do art. 67d ust. 6 u.p.p. — nie przedstawił swojego stanowiska w sprawie, może zaskarżyć orzeczenie wydane przez komisję w drodze wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Wynika to jednoznacznie z brzmienia art. 67 ust. 7 u.p.p., który nie wiąże uprawnienia wymienionych w nim podmiotów do zaskarżenia orzeczenia z ich aktywnością w postępowaniu poprzedzającym wydanie orzeczenia. Przepis ten nie precyzuje również, na jakich zarzutach może zostać oparty wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Trudno uznać, że ograniczenia w tym zakresie wynikają z treści art. 67d ust. 6 zdanie trzecie u.p.p. Określony w tym przepisie skutek zaniechania odniesienia się do wniosku o ustalenie zdarzenia medycznego został oparty na założeniu, że podmiot leczniczy w sposób milczący akceptuje wskazane we wniosku okoliczności oraz proponowaną w nim wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia. Założenie takie nie może rozciągać się na postępowanie odwoławcze, skoro zakres zarzutów możliwych do podniesienia we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy nie został ograniczony. Wniosek taki byłby uzasadniony również w przypadku przyjęciu odmiennego zapatrywania i uznania, że w postępowaniu odwoławczym podmiot leczniczy nie może już — ze względu na swoje wcześniejsze zaniechanie - podważać okoliczność wskazanych we wniosku. Również w bowiem w takiej sytuacji mógłby on podnieść zarzut dokonania przez komisję wadliwej kwalifikacji zdarzenia wskazanego we wniosku jako zdarzenia medycznego, a przez to — implicite - podważać zasadność zgłoszonych roszczeń odszkodowawczych.

Ustawodawca chcąc ograniczyć podstawy skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia wojewódzkiej komisji uczynił to w sposób wyraźny (art. 67m u.p.p.). Wykładnia art. 67d ust. 6 u.p.p., dokonana z uwzględnieniem innych przepisów zamieszczonych w Rozdziale 13a u.p.p., nie pozwala uznać, że zaniechanie przez podmiot leczniczy zajęcia stanowiska w sprawie na podstawie art. 67 ust. 6 zdanie drugie u.p.p. powoduje automatycznie utratę w toku dalszego postępowania możliwości kwestionowania wysokości wskazanego we wniosku odszkodowania i zadośćuczynienia.

Tym samym należy przyjąć, że w rozważanym przypadku podmiot leczniczy może po wydaniu orzeczenia na skutek żądania ponownego rozpatrzenia sprawy przedstawić propozycję odszkodowania i zadośćuczynienia w wysokości innej niż wskazana we wniosku, jednak nie wyższej niż określona w art. 67 ust. 7 u.p.p. Wniosek taki potwierdza brzmienie art. 67k ust. 1 u.p.p.

Możliwość wystawienie przez komisję zaświadczenia stanowiącego tytuł wykonawczy została dopuszczona tylko w przypadku nieprzedstawienia propozycji odszkodowania i zadośćuczynienia, a nie utraty takiej możliwości (art. 67 ust. 4 u.p.p.). Spostrzeżenie to jest istotne, gdyż przesłanki warunkujące wystawienie tytułu wykonawczego muszą być interpretowane ściśle. Reguła ta nabiera szczególnego znaczenia w przypadku tytułów wykonawczych niepochodzących od sądu.

Uchwała SN z dnia 19 maja 2016 r., III CZP 13/16

Standard: 21948 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy