Nielegalny pobór energii lub paliwa - charakterystyka
Odpowiedzialności z tytułu nielegalnego poboru paliw lub energii
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Zgodnie z art. 3 pkt. 18 prawa energetycznego nielegalny pobór energii ma miejsce wtedy, gdy jest dokonywany bez zawarcia umowy, z całkowitym lub częściowym pominięciem układu pomiarowo-rozliczeniowego lub poprzez ingerencję w ten układ, która miała wpływ na zafałszowanie pomiarów.
Odbiorcy, którzy korzystają z energii elektrycznej w sposób nielegalny narażają się nie tylko na odpowiedzialność odszkodowawczą względem przedsiębiorstwa energetycznego. Na podstawie art. 6 ust. 3 Prawa energetycznego przedsiębiorca może wstrzymać dostawy energii do odbiorcy, u którego nastąpił nielegalny pobór energii. Przy czym, jeżeli przyczyna wstrzymania ustanie przedsiębiorstwo jest obowiązane do bezzwłocznego przywrócenia dostaw. Ponadto odbiorca naraża się na odpowiedzialność karna. W takim wypadku może grozić nawet do 5 lat więzienia (w sprawach mniejszych wagi może się to ograniczyć do kary grzywny).
Według art. 57 ust. 1 Prawa energetycznego w razie nielegalnego poboru pobiera się opłaty za nielegalne pobraną energię w wysokości określonej w taryfach lub dochodzi odszkodowania na zasadach ogólnych. Jeżeli, zatem przedsiębiorstwo stwierdzi, że energia była nielegalnie pobierana wystawi fakturę odbiorcy za prąd. Fakt ten dla odbiorcy jest istotny o tyle, że może uznać żądania zakładu i uiścić należność, której żąda dostawca. W przypadku, gdy jednak odbiorca kwestionuje wysokość opłaty lub też sam fakt nielegalnego poboru energii sprawa będzie rozstrzygana przez sąd.
Rozstrzygając o odpowiedzialności odbiorcy sąd będzie musiał stwierdzić, czy taka energia rzeczywiście była pobrana. Do stwierdzenia tego faktu nie wystarczy jedynie odkrycie ingerencji w urządzenia pomiarowe.
Sama ingerencja w przyrządy służące pomiarowi pobieranej energii elektrycznej nie uprawnia przedsiębiorstwa do wystawiania opłat za nielegalny pobór energii. Obowiązek odszkodowawczy odbiorcy powstaje jeżeli energia elektryczna została rzeczywiście pobrana.
W uchwale Sądu Najwyższego z 10 grudnia 2009 r. (III CZP 107/09), orzecznictwo odniosło się do niniejszych zagadnień omawianych w sprawi. Sąd Najwyższy rozwiał wątpliwości, czy do ustalenia odpowiedzialności za nielegalny pobór energii określony w art. 57 ust. 1 ustawy – Prawo energetyczne konieczne jest wykazanie poniesienia szkody przez zakład energetyczny, czy wystarczy ustalenie ingerencji w układ pomiarowy, która stwarza potencjalną możliwość zafałszowania pomiarów. Kierując się wykładnią gramatyczną prawa energetycznego, można dojść do wniosku, że nie trzeba wykazywać faktycznego poboru, a jedynie potencjalną możliwość poboru. Jednak zdaniem sądu do przyjęcia jakiejkolwiek odpowiedzialności konieczne jest jednak wykazanie.
Sąd Najwyższy podjął następującą uchwałę: przedsiębiorstwo energetyczne może obciążyć odbiorcę energii elektrycznej(tu per analogiam gazu) opłatami określonymi w art. 57 ust. 1 prawa energetycznego tylko wtedy, gdy taka energia została rzeczywiście pobrana . Przepis ten stanowi bowiem, że w razie nielegalnego pobierania paliw lub energii z sieci przedsiębiorstwo energetyczne pobiera opłaty za nielegalnie pobrane paliwo lub energię w wysokości określonej w taryfach lub dochodzi odszkodowania na zasadach ogólnych.
Aby przyznać odszkodowanie, konieczne jest wykazanie faktu pobierania gazu w chwili kontroli. Nie wystarczy stwierdzenie, że linia zasilania została samowolnie rozbudowana, zmieniona itp. Należy wykazać, że ingerencja ta miała wpływ na zafałszowanie pomiarów poboru gazu i że nie nastąpiło z przyczyn innych niźli nielegalne działanie osoby pobierającej gaz.
Wyrok SR w Słupsku z dnia 15 marca 2017 r., IX C 800/15
Standard: 10605 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z art. 3 pkt 18 Prawa energetycznego, nielegalne pobieranie paliw lub energii oznacza pobieranie paliw lub energii bez zawarcia umowy, z całkowitym albo częściowym pominięciem układu pomiarowo-rozliczeniowego lub poprzez ingerencję w ten układ mającą wpływ na zafałszowanie pomiarów dokonywanych przez układ pomiarowo-rozliczeniowy. Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 kwietnia 2003 r., I CKN 252/01 (OSNC 2004, nr 7-8, poz. 110), ustawodawca określił czyn sprawcy polegający na nielegalnym pobieraniu energii od strony przedmiotowej, wskazując te jego cechy, które są określane mianem bezprawności. Samo zatem ustalenie nielegalnego pobierania energii w rozumieniu powołanego przepisu nie wymaga badania winy sprawcy.
Nie ulega natomiast wątpliwości, że znamię podmiotowe czynu, noszącego cechę nielegalnego pobierania energii, nabiera znaczenia na etapie ustalania odpowiedzialności sprawcy.
W orzecznictwie przyjmuje się, że podstawę odpowiedzialności cywilnej za nielegalne pobieranie energii mogą stanowić przepisy o czynach niedozwolonych lub o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 415, 405 i 414 k.c.), a jeżeli odbiorca zawarł umowę sprzedaży energii elektrycznej - także przepisy regulujące odpowiedzialność ex contractu (art. 471 i nast. k.c.; zob. postanowienie SN z dnia 6 lipca 1978 r., III CRN 116/78, wyroki SN: z dnia 17 września 1999 r., I CKN 131/98, z dnia 21 października 1999 r., I CKN 168/98 i z dnia 9 kwietnia 2003 r., I CKN 252/01; zob. też wyrok TK z dnia 10 lipca 2006 r., K 37/04).
Wyrok SN z dnia 22 stycznia 2010 r., V CNP 52/09
Standard: 22560 (pełna treść orzeczenia)
Nie budzi wątpliwości, że spór dotyczący nielegalnego poboru paliwa lub energii między przedsiębiorstwem energetycznym a odbiorcą pobierającym paliwo lub energię jest sprawą w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. W orzecznictwie sądowym, także w orzeczeniach Sądu Najwyższego, wskazuje się, że dopuszczenie się przez odbiorcę nielegalnego poboru energii, tj. czynu niedozwolonego w rozumieniu art. 415 k.c., powoduje zaistnienie stosunku cywilnoprawnego o charakterze zobowiązaniowym między dostawcą energii a jej odbiorcą (zob. postanowienie SN z 15 listopada 2002 r., IV KKN 570/99; uchwała SN z 26 sierpnia 1986 r., III CZP 49/86 oraz wyroki NSA z 29 grudnia 1993 r., II SA 1576/93 i z 23 sierpnia 2000 r., III SA 1269/99). Do rozstrzygania sporu ze stosunku prawnego powstałego między przedsiębiorstwem energetycznym a odbiorcą paliw lub energii stosują się więc w pełni wymogi określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji.
W sprawach sporów między przedsiębiorstwami energetycznymi a odbiorcami, w zakresie pobierania opłat za nielegalnie pobrane paliwo lub energię, w wysokości określonej w taryfach, występuje regulacja szczególna, polegająca na uprzywilejowaniu profesjonalnego podmiotu, ponieważ przedsiębiorstwa energetyczne mogą korzystać z egzekucji administracyjnej swoich należności pieniężnych, pod warunkiem, że sąd powszechny uznał takie roszczenia za zasadne, przed wszczęciem egzekucji. Uprzywilejowanie przedsiębiorstw energetycznych polega również na tym, że mogą one, w zależności od własnego wyboru, w przypadku nielegalnego pobierania paliwa lub energii: albo dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych, albo - jednakże również po uznaniu przez sąd powszechny zasadności swych roszczeń dotyczących opłat wynikających z określonych taryf - korzystać z postępowania egzekucyjnego w administracji.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zarzuty wnioskodawców dotyczące ograniczenia prawa do sądu odbiorcy (dłużnika) w trakcie toczącego się postępowania egzekucyjnego - nie są zasadne. Z istoty postępowania egzekucyjnego wynika, że winno się ono toczyć sprawnie oraz że nie można przyjąć zasady merytorycznego rozpoznania sporu między wierzycielem a dłużnikiem, gdy toczy się już postępowanie egzekucyjne. Preferencje dla wierzyciela oraz jednoznaczne kompetencje dla organu egzekucyjnego są zrozumiałe, skoro postępowanie egzekucyjne winno się toczyć, gdy spór merytoryczny jest już rozstrzygnięty (roszczenie wierzyciela jest zasadne); istnieje tytuł egzekucyjny w postaci wyroku sądowego, a w konsekwencji istnieje podstawa do ściągania opłat, o których mówi art. 57 ust. 1 prawa energetycznego.
Specyfika stosunków między przedsiębiorstwami energetycznymi a odbiorcami może uzasadniać w sytuacjach nielegalnego poboru energii lub paliw pewną odmienność regulacji na tle tych, które dotyczą innych usług użyteczności publicznej. Chodzi bowiem o to, aby egzekucja należności, w przypadkach rzeczywistego nielegalnego poboru mogła być szybka i skuteczna. Może to być uzasadnione zwłaszcza masowością przypadków nielegalnego poboru energii i paliw (o czym Trybunałowi wiadomo), co prowadzi do wzrostu cen dotykającego pozostałych odbiorców. Jednakże roszczenie przedsiębiorstwa energetycznego, dotyczące nielegalnego poboru energii lub paliwa, musi być - w przypadku sporu z dłużnikiem, tzn. w sytuacji odmowy dobrowolnego uiszczenia należności z tytułu opłat, o których mowa w art. 57 ust. 1 prawa energetycznego - skierowane na drogę sądową celem rozstrzygnięcia sporu i uzyskania wyroku sądowego, który stanowiłby podstawę prowadzenia egzekucji w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji. Obowiązująca regulacja prawna gwarantuje sądowe rozpoznanie powyższego sporu przed wszczęciem administracyjnego postępowania egzekucyjnego. Zarzut wnioskodawców, dotyczący naruszenia zasady równej ochrony praw majątkowych przez zaskarżone przepisy art. 57 prawa energetycznego, związany z tym, że nie ma możliwości sądowego postępowania rozpoznawczego przed wszczęciem egzekucji administracyjnej, nie jest więc trafny.
Wszyscy odbiorcy energii i paliw, niezależnie od ich statusu prawnego (osoba fizyczna czy osoba prawna) i niezależnie od tego, jakie przedsiębiorstwo energetyczne jest dostawcą, poddani są jednakowemu reżimowi prawnemu. Ich sytuacja prawna, w rozpatrywanym zakresie, jest analogiczna do sytuacji podmiotów zobowiązanych z tytułu innych stosunków cywilnoprawnych w sferze usług użyteczności publicznej, np. z tytułu dostaw wody, transportu kolejowego. Trafnie uważają wnioskodawcy, że "prawa majątkowe wynikające z faktu nielegalnego poboru energii lub paliw, a wyrażające się w egzekwowaniu obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej takim poborem, należą do takiej samej kategorii praw majątkowych, do której zalicza się prawa odbiorców innych usług o charakterze użyteczności publicznej, takich jak transport, usługi telekomunikacyjne, dostarczanie wody".
Z uwagi na wyróżnione cechy relewantne, regulacja prawna dotycząca ochrony praw majątkowych, wynikająca z nielegalnego poboru energii lub paliw, jest więc porównywalna z ochroną praw majątkowych dotyczącą innych usług użyteczności publicznej.
Uprzywilejowanie przedsiębiorstwa energetycznego, polegające na tym, że w sytuacjach sporu z odbiorcą, dotyczącego nielegalnego poboru paliwa lub energii, przedsiębiorstwo może nie tylko dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych, lecz także korzystać ze ściągania opłat w drodze egzekucji administracyjnej, można uzasadnić specyfiką stosunków prawnych między tymi przedsiębiorstwami a odbiorcami, masowym charakterem usług mających cechy użyteczności publicznej oraz potrzebą szybkiej i sprawnej egzekucji należności przedsiębiorstw energetycznych.
Korzystanie przez podmioty prywatnoprawne, jakimi są przedsiębiorstwa energetyczne, z postępowania egzekucyjnego w administracji realizującego funkcje publicznoprawne, może dotyczyć tylko należności potwierdzonych orzeczeniem sądowym. Z tej przyczyny zarzut ograniczenia w nieproporcjonalnym stopniu (art. 31 ust. 3 Konstytucji) równej ochrony prawnej podobnych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji) - również należy uznać za niezasadny.
Wyrok TK z dnia 10 lipca 2006 r., K 37/04
Standard: 3562 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 35254 (pełna treść orzeczenia)