Nieskazitelny charakter sędziego

Zgodnie z art. 61 § 1 pkt 2 p.u.s.p. sędzią sądu rejonowego może być wyłącznie ten, kto jest nieskazitelnego charakteru. Posłużenie się przez ustawodawcę określeniem „wyłącznie”, jednoznacznie wskazuje na znaczenie tego kryterium dla prawidłowości pełnienia urzędu na stanowisku sędziego sądu rejonowego. A contrario żadna osoba nieposiadająca nieskazitelnego charakteru nie może być sędzią sądu rejonowego.

Nie ulega przy tym wątpliwości, że cecha „nieskazitelnego charakteru” w pierwszym rzędzie nie odnosi się do określonych okoliczności prawnych, jakkolwiek te mogą potwierdzać brak tej cechy, lecz do sfery etyczno-moralnej funkcjonowania jednostki. Konsekwentnie cechy nieskazitelnego charakteru nie można identyfikować z brakiem karalności czy też niepopełnieniem czynu zabronionego, wzorcem oceny są bowiem wartości etyczne i moralne, które niekoniecznie muszą być odzwierciedlone w systemie prawnym.

O ile system prawny, w szczególności demokratycznego państwa prawnego, wzniesiony jest na określonym fundamencie aksjologicznym, w skład którego wchodzi szereg wartości oraz norm etycznych i moralnych, tak pomiędzy normami etycznymi, moralnymi i prawnymi nie ma znaku równości. System norm prawnych demokratycznego państwa prawnego, stanowi bowiem co do zasady swoiste minimum wskazujące, które zachowania z całą pewnością nie mieszczą się w zakresie aprobowanych zachowań. W ramach tak określonych granic jednostki mogą podejmować autonomiczne decyzje kierując się również normami etycznymi i moralnymi. W ten sposób jednostka może realizować w życiu wyższy standard etyczny i moralny, aniżeli ten, który wynika z przepisów obowiązującego prawa.

Na powyższe dobitnie wskazują słowa paremii rzymskiej, umieszczone na jednym z filarów Sądu Najwyższego, „[n]ie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe”. Oczekuje się przy tym, że przedstawiciele niektórych zawodów, osoby mające pełnić określony urząd lub służbę, tak właśnie będą się zachowywać. Dotyczy to także osób mających objąć urząd sędziego, stąd ustawodawca postawił przed mini wymóg posiadania „nieskazitelnego charakteru”. Jak zaś podkreślił Sąd Najwyższy przed niemalże dziewięćdziesięciu laty „przez osoby nieskazitelnego charakteru należy rozumieć osoby nie tylko nie karane za czyny hańbiące lub antyspołeczne, lecz posiadające ponadto kwalifikacje etyczne nieprzeciętne, bo nie dopuszczające skazy, nawet takiej którą ogół zwykł traktować pobłażliwie” (postanowienie SN z 18 stycznia 1933 r., II K.Adw. 7/32).

W piśmiennictwie jest aprobowana okoliczność, że „w nieco różny sposób oceniać będziemy kwestię posiadania nieskazitelnego charakteru u kandydatów do objęcia określonych stanowisk lub wykonywania służby czy zawodu i u osób już te stanowiska zajmujących lub sprawujących służbę czy wykonujących zawód. Wydaje się, że w szczególnie rygorystyczny sposób należy dokonywać oceny posiadania nieskazitelnego charakteru w momencie początkowym, w odniesieniu do kandydata (…). Po uznaniu, że dana osoba ma nieskazitelny charakter i po powołaniu jej na urząd sędziego czy do pełnienia innej służby lub wykonywania zawodu, dalsze oceny charakteru tej osoby pozostawać ostatecznie będą wyłącznie w gestii sądów dyscyplinarnych”. Zróżnicowanie to na etapie wstępnym wspiera niezawisłość sędziowską poprzez niedopuszczenie do służby sędziowskiej osób nieposiadających koniecznych kwalifikacji etycznych, zaś po powołaniu na urząd sędziego, zabezpiecza ją realizując konstytucyjną zasadę nieusuwalności sędziego.

Wyrok SN z dnia 23 marca 2022 r., I NKRS 18/22

Standard: 71560 (pełna treść orzeczenia)