Nieskazitelny charakter sędziego

Zgodnie z art. 61 § 1 pkt 2 p.u.s.p. sędzią sądu rejonowego może być wyłącznie ten, kto jest nieskazitelnego charakteru. Posłużenie się przez ustawodawcę określeniem „wyłącznie”, jednoznacznie wskazuje na znaczenie tego kryterium dla prawidłowości pełnienia urzędu na stanowisku sędziego sądu rejonowego. A contrario żadna osoba nieposiadająca nieskazitelnego charakteru nie może być sędzią sądu rejonowego.

Nie ulega przy tym wątpliwości, że cecha „nieskazitelnego charakteru” w pierwszym rzędzie nie odnosi się do określonych okoliczności prawnych, jakkolwiek te mogą potwierdzać brak tej cechy, lecz do sfery etyczno-moralnej funkcjonowania jednostki. Konsekwentnie cechy nieskazitelnego charakteru nie można identyfikować z brakiem karalności czy też niepopełnieniem czynu zabronionego, wzorcem oceny są bowiem wartości etyczne i moralne, które niekoniecznie muszą być odzwierciedlone w systemie prawnym.

O ile system prawny, w szczególności demokratycznego państwa prawnego, wzniesiony jest na określonym fundamencie aksjologicznym, w skład którego wchodzi szereg wartości oraz norm etycznych i moralnych, tak pomiędzy normami etycznymi, moralnymi i prawnymi nie ma znaku równości. System norm prawnych demokratycznego państwa prawnego, stanowi bowiem co do zasady swoiste minimum wskazujące, które zachowania z całą pewnością nie mieszczą się w zakresie aprobowanych zachowań. W ramach tak określonych granic jednostki mogą podejmować autonomiczne decyzje kierując się również normami etycznymi i moralnymi. W ten sposób jednostka może realizować w życiu wyższy standard etyczny i moralny, aniżeli ten, który wynika z przepisów obowiązującego prawa.

Na powyższe dobitnie wskazują słowa paremii rzymskiej, umieszczone na jednym z filarów Sądu Najwyższego, „[n]ie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe”. Oczekuje się przy tym, że przedstawiciele niektórych zawodów, osoby mające pełnić określony urząd lub służbę, tak właśnie będą się zachowywać. Dotyczy to także osób mających objąć urząd sędziego, stąd ustawodawca postawił przed mini wymóg posiadania „nieskazitelnego charakteru”. Jak zaś podkreślił Sąd Najwyższy przed niemalże dziewięćdziesięciu laty „przez osoby nieskazitelnego charakteru należy rozumieć osoby nie tylko nie karane za czyny hańbiące lub antyspołeczne, lecz posiadające ponadto kwalifikacje etyczne nieprzeciętne, bo nie dopuszczające skazy, nawet takiej którą ogół zwykł traktować pobłażliwie” (postanowienie SN z 18 stycznia 1933 r., II K.Adw. 7/32).

W piśmiennictwie jest aprobowana okoliczność, że „w nieco różny sposób oceniać będziemy kwestię posiadania nieskazitelnego charakteru u kandydatów do objęcia określonych stanowisk lub wykonywania służby czy zawodu i u osób już te stanowiska zajmujących lub sprawujących służbę czy wykonujących zawód. Wydaje się, że w szczególnie rygorystyczny sposób należy dokonywać oceny posiadania nieskazitelnego charakteru w momencie początkowym, w odniesieniu do kandydata (…). Po uznaniu, że dana osoba ma nieskazitelny charakter i po powołaniu jej na urząd sędziego czy do pełnienia innej służby lub wykonywania zawodu, dalsze oceny charakteru tej osoby pozostawać ostatecznie będą wyłącznie w gestii sądów dyscyplinarnych”. Zróżnicowanie to na etapie wstępnym wspiera niezawisłość sędziowską poprzez niedopuszczenie do służby sędziowskiej osób nieposiadających koniecznych kwalifikacji etycznych, zaś po powołaniu na urząd sędziego, zabezpiecza ją realizując konstytucyjną zasadę nieusuwalności sędziego.

Wyrok SN z dnia 23 marca 2022 r., I NKRS 18/22

Standard: 71560 (pełna treść orzeczenia)

Sędzia w swoim postępowaniu, zarówno zawodowym, jak i prywatnym, obowiązany jest kierować się zasadami godności i uczciwości, zgodnie z przyrzeczeniem, które składa przy obejmowaniu urzędu, według roty określonej w art. 66 u.s.p. Nie tylko w zakresie pełnionej funkcji, lecz także w życiu osobistym powinien postępować godnie i uczciwie, pozostając poza zakresem wszelkich, najmniejszych nawet wątpliwości co do jego uczciwości i bezstronności. Każda podejmowana przezeń czynność powinna być poza jakimkolwiek podejrzeniem. Konieczność bezstronnego i prawidłowego wypełniania obowiązku wymierzania sprawiedliwości w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oraz obowiązków strażnika praworządności zobowiązuje sędziego do unikania wszelkich pozazawodowych kontaktów nie tylko z osobami o niepewnej reputacji, co jest oczywiste, lecz także z osobami działającymi publicznie, przedsiębiorcami, politykami, którzy z racji wykonywanych zajęć częściej niż inni mogą stawać przed sądem choćby w sprawach cywilnych i gospodarczych. Takie kontakty mogą bowiem stwarzać wrażenie istnienia więzów towarzyskich, zażyłości czy przyjaźni łączących sędziego z tymi osobami i wywoływać w opinii publicznej podejrzenie, że osoby te, z racji swoich zażyłych kontaktów z sędzią, mają lepszą niż inni pozycję przed sądami, co oczywiście godzi w powagę i zaufanie do wymiaru sprawiedliwości.

Z tych samych względów sędzia nie może też uczestniczyć w jakichkolwiek niejasnych, czy wątpliwych transakcjach, a jeśli decyduje się na nabycie luksusowego przedmiotu okazyjnie, w nietypowy sposób i przy pomocy pośrednictwa innych osób, to także te osoby i ich interesy muszą pozostawać poza jakimkolwiek podejrzeniem, a sędzia w razie potrzeby powinien nie tylko móc wykazać pochodzenie środków na kupno rzeczy, lecz także umieć wykazać całkowitą legalność i uczciwość całej transakcji. W tym zakresie wymagania wobec sędziów są zatem znacznie wyższe niż w stosunku do innych osób pełniących funkcje publiczne.

Wyrok SN z dnia 17 kwietnia 2008 r., I CSK 543/07

Standard: 34220 (pełna treść orzeczenia)