Powołanie się na art. 5 k.c. i art. 8 k.p. przez naruszyciela porządku prawnego (zasada czystych rąk)

„Zasada czystych rąk”, rozumiana w ten sposób, że „na naruszenie zasad współżycia społecznego nie może powoływać się ten, kto sam je narusza” ogranicza zakres stosowania art. 5 k.c., co musiałoby mieć podstawę normatywną.

Argument o stosowaniu „zasady czystych rąk” nie ma umocowania w przepisach prawa, lecz jest koncepcją orzeczniczą ukształtowaną w dawniejszej judykaturze, której skuteczność jest obecnie kwestionowana z powodu sprzeczności z wynikami wykładni art. 5 k.c. oraz z systemową rolą instytucji nadużycia prawa podmiotowego, jako podstawowego i uniwersalnego instrumentu kontroli sposobu korzystania z prawa podmiotowego.

Artykuł 5 k.c. pozwala wyłącznie na ocenę „czynienia ze swego prawa użytku” przez uprawnionego. Działania innych osób, w tym ewentualnego przeciwnika procesowego, są brane przez sąd pod uwagę, lecz w ramach rozeznania kontekstu, w którym uprawniony wykonuje swoje prawo. 

Wyrok SN z dnia 26 stycznia 2023 r., II CSKP 817/22

Standard: 67858 (pełna treść orzeczenia)

Zasada „czystych rąk” polega na tym, że ochrony przewidzianej w art. 8 k.p. (art. 5 k.c.) może żądać jedynie ten, kto sam postępuje nienagannie (zob. wyrok SN z 11 maja 2016 r., I PK 134/15). Tzw. zasada „czystych rąk” jest w praktyce sądowej powszechnie przyjmowana, jako wyrażająca aprobowane w społeczeństwie poczucie, iż osoba nieuczciwa nie powinna móc skutecznie powoływać się na cudzą nieuczciwość jako podstawę swojej obrony. W wersji rygorystycznej jednak tak stosowana zasada „czystych rąk” prowadzić mogłaby do rozstrzygnięć niesprawiedliwych, w których drobne naruszenia reguł postępowania byłyby praktycznie zrównywane z rażącymi pogwałceniami zasad współżycia społecznego. Stąd regułę tę uzupełnia stanowisko judykatury nakazujące dokonywać dokładnego ustalenia wszystkich okoliczności sprawy i porównania, rozważenia i ocenienia zachowania się obu stron, w kontekście słuszności powoływania się na jedną z nich na art. 5 k.c. lub art. 8 k.p., jako podstawę swej obrony (por. postanowienie SN z 26 maja 2020 r., I PK 145/19).

Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2023 r., III PSKP 2/22

Standard: 70336 (pełna treść orzeczenia)