Obowiązek dziadków alimentowania wnuków (art. 132 k.r.o.)

Na utrzymanie dzieci w pierwszej kolejności zobowiązani są łożyć ich rodzice i to w zakresie ich możliwości zarobkowych i majątkowych, przy uwzględnieniu ich sytuacji życiowej i ich niezbędnych potrzeb. Obowiązek alimentacyjny pozwanych, będących dziadkami powódek, powstaje dopiero wtedy, gdyby żadne z rodziców nie jest w stanie alimentować powódek albo pomimo alimentowania ich pozostają niezaspokojone takie ich potrzeby, iż znajdują się w niedostatku.

Pojęcie niedostatku nie zostało zdefiniowane w ustawie. Sąd Najwyższy charakteryzując niedostatek wskazywał, że występuje on w sytuacji, gdy uprawniony do alimentacji nie posiada żadnych środków utrzymania, a także wtedy, gdy osoba uprawniona nie może ona w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb (orzeczenie z 29.09.1958 r. 2 Cr 817/57, podobne stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 23.10.1962r., III Cr 16/62 i w tezie III uchwały z 16.12.1987r., III CZP 91/86).

Obowiązek alimentacyjny dalszych krewnych SN w wyroku z dnia 22 kwietnia 1974 r., III CRN 66/74 określa jako „subsydiarny”. W tezie tego orzeczenia stwierdza, że jeśli jedno z rodziców jest całkowicie niezdolne do wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego - obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem wspólnych dzieci - spoczywa w zasadzie na pozostałym rodzicu. Dopiero gdyby zostało ustalone, że drugi z rodziców - mimo odpowiedniej staranności i wykorzystania wszystkich możliwości zarobkowych - nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dzieci mogłyby znaleźć się w niedostatku - w grę wchodziłby subsydiarny obowiązek dalszych krewnych, a w szczególności dziadków (art. 128 i 129 k.r.o.).

Podobnie w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 marca 1967 r., II CR 88/67 SN zawarł uwagi dotyczące obowiązku alimentacyjnego dziadków. Powstaje on wówczas, gdy żadne z rodziców nie jest w stanie wypełniać swojego obowiązku. Jak podkreślił SN, błędny jest pogląd, iż „obowiązek alimentacyjny wobec dziecka dzieli się jak gdyby na część macierzystą i ojczystą i że jeżeli matka nie jest w stanie wypełnić swego obowiązku, to powinni ją w tym wyręczyć jej krewni. Tymczasem stosownie do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek ten przechodzi przede wszystkim na drugiego rodzica, w danym wypadku na matkę dziecka. Gdyby zaś nie mogła ona tego obowiązku w całości lub części wykonać, zobowiązani będą w tej samej kolejności dziadkowie obu linii, tj. linii ojczystej i macierzystej.

Obowiązek dalszych krewnych określa również SN jako obowiązek „posiłkowy” (zob. wyrok SN z dnia 16 marca 1967 r., II CR 88/67).

Do obowiązku alimentacyjnego zobowiązanych w dalszej kolejności ma zastosowanie art. 135 k.r.o., określający zakres obowiązku.

Zgodnie z tezą wyroku SN z dnia 8 października 1976 r., III CRN 205/76: „Obowiązek alimentacyjny babki nie polega na przerzuceniu na nią niespełnionego obowiązku alimentacyjnego ojca dzieci, może ona bowiem być zobowiązana jedynie do takich świadczeń na jakie pozwalają jej możliwości majątkowe, przy uwzględnieniu również jej usprawiedliwionych potrzeb (art. 135 § 1 k.r.o.)”.

Zasądzenie alimentów od osób zobowiązanych w dalszej kolejności, o ile znajdują się oni w sytuacji gorszej od krewnego zobowiązanego w bliższej kolejności - nie daje się pogodzić z zasadami współżycia społecznego. W stanie faktycznym przedmiotowej sprawy zostało ustalone, że obydwoje dziadkowie są ludźmi starszymi, schorowanymi, obciążonymi wydatkami na pozostałe dzieci. Ich sytuacja materialna jest nieporównywalnie bardziej skromna, co matki powódki.

Wyrok SR Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z dnia 15 października 2015 r., IV RC 41/15

Standard: 33697 (pełna treść orzeczenia)