Zdolność prawna nasciturusa
Zdolność prawna nasciturusa (art. 8 k.c.)
Zdolność prawna, o której mowa w art. 8 jest warunkiem nabywania praw w zakresie prawa cywilnego zarówno o charakterze majątkowym jak i niemajątkowym. Oczywiście skreślenie art. 8 § 2 nie oznacza, iż w ogóle, w całym zakresie prawa cywilnego dziecko poczęte utraciło zdolność bycia podmiotem przewidzianych w tej dyscyplinie praw.
Samo skreślenie generalnej klauzuli zawartej w art. 8 § 2 kc nie musi prowadzić automatycznie do braku jakiejkolwiek zdolności prawnej dzieci poczętych. Brak, przed 1993 r., tej klauzuli nie przeszkadzał sądom w konstruowaniu takiej zdolności w zakresie niektórych praw przewidzianych w kodeksie cywilnym, na zasadzie interpretacji poszczególnych przepisów prawa cywilnego. W doktrynie wyrażany jest pogląd, że wprowadzenie do kodeksu cywilnego art. 8 § 2 nie stanowiło "istotnej nowości w stosunku do tego, co judykatura i doktryna przyjmowały na tle dotychczasowych przepisów kodeksu cywilnego". Nie ma podstaw do negowania dalszej aktualności tego dorobku po uchyleniu art. 8 § 2 kc.
Decyzja ustawodawcy o skreśleniu generalnej klauzuli przyznającej zdolność prawną jest więc w istocie uzasadniona tym, iż ze względu na status psychofizyczny płodu jego zdolności do "bycia" podmiotem praw określonych w prawie cywilnym jest dość ograniczona. Zdolność prawna, o której mówią przepisy kodeksu cywilnego, ma charakter czysto funkcjonalny i odnosi się wyłącznie do instytucji prawa cywilnego. W szczególności nie można utożsamiać zdolności prawnej określonej w art. 8 kc z podmiotowością prawną w całym systemie prawa.
Podmiotowość prawna przynależna jest każdemu człowiekowi. Zdolność prawna w zakresie prawa cywilnego może być natomiast uzależniona od etapu rozwoju życia ludzkiego. W żaden więc sposób, nie można odczytywać tej decyzji w kontekście całkowitego pozbawienia nasciturusa zdolności prawnej w całym zakresie prawa cywilnego, czy systemu prawa.
Rezygnacja z generalnej klauzuli przyznającej zdolność prawną w zakresie prawa cywilnego w żaden sposób nie rzutuje także na objęcie ochroną prawną tak istotnych dóbr prawnych, jak życie czy zdrowie nasciturusa a w szczególności jego godność (por. pkt 10 rekomendacji 1046 Rady Europy nakazujący traktowanie embrionu lub płodu ludzkiego we wszelkich okolicznościach z szacunkiem należnym godności ludzkiej). Jak już wcześniej wspomniano podstawy tej ochrony zakorzenione są w przepisach o charakterze konstytucyjnym.
Skreślenie generalnej klauzuli przyznającej zdolność prawną nasciturusowi, nie oznacza, iż nie przysługuje mu ona w zakresie określonych praw zarówno majątkowych jak i niemajątkowych na podstawie konkretnych przepisów do praw tych się odnoszących.
Z tych powodów należy uznać, iż uchylenie przez przepis art. 2 pkt 1 ustawy z 30 sierpnia 1996 r., art. 8 § 2 kodeksu cywilnego nie spowodowało naruszenia przepisów konstytucyjnych wskazanych we wniosku. Trybunał Konstytucyjny nie jest powołany do badania racjonalności tej decyzji ustawodawcy z punktu widzenia spoistości systemu ustawowego.
Orzeczenie TK z dnia 28 maja 1997 r., K 26/96
Standard: 3526 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z przepisem art. 8 k.c. zdolność prawną uzyskuje człowiek z chwilą urodzenia. Z tego przepisu wypływa wniosek, że dziecko poczęte nie ma zdolności prawnej. Jednakże wymieniony przepis nie reguluje kwestii prawa nasciturusa, ale kwestię zdolności prawnej, przyznając ją wyłącznie istniejącym osobom fizycznym. Określone prawa wynikają ze wspomnianych przepisów szczególnych, przy czym przepisy te nie przyznają żadnych praw płodowi w łonie matki, lecz mają jedynie na uwadze prawa przyszłe, które nabywa dziecko dopiero po urodzeniu.
Zabezpieczenie interesów nasciturusa nastąpiło w normach szczególnych, które zawarte są nie w części ogólnej prawa cywilnego, ale w prawie spadkowym i rodzinnym. Zatem ustawodawca nie traktował wspomnianych przepisów jako opartych na założeniu, iż w niektórych wypadkach dziecko poczęte ma zdolność prawną. Ustawodawca nie uważał widocznie za uzasadnione wiązać tych zagadnień ze spornym problemem zdolności prawnej nasciturusa. Jego sytuacja prawna została przepisach szczególnych uregulowana pod kątem widzenia zabezpieczenia i ochrony jego praw w oderwaniu od zagadnienia zdolności prawnej. Nie wprowadzają one więc wyjątków od ogólnej reguły z art. 8 k.c., wobec czego można je stosować w drodze ostrożnej analogii - bez naruszenia zasady, iż uregulowania wyjątkowe nie mogą być tłumaczone i stosowane w sposób rozciągliwy (exceptiones non sum extendendae) - do innych dziedzin niż w nich normowane w sytuacjach, w których zachodzi realna potrzeba i możliwość zabezpieczenia przyszłych praw i interesów dziecka poczętego.
Uchwała SN z dnia 30 listopada 1987 r., III PZP 36/87
Standard: 12969 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 30343