Klauzula porządku publicznego w postępowaniu klauzulowym

Sąd Najwyższy podziela pogląd o niedopuszczalności badania w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu zagadnień merytorycznych. Każda próba poddania w tym postępowaniu pod merytoryczny osąd świadczenia, które podlega wykonaniu w drodze egzekucji miałaby - ze względu na brak właściwych instrumentów poznawczych po stronie organu prowadzącego to postępowanie - wyłącznie charakter prowizoryczny i powierzchowny. Przedstawiony mechanizm jednak w wyjątkowych i nadzwyczajnych okolicznościach nie zasługuje na respektowanie.

Mając świadomość istnienia tego typu zagrożeń w piśmiennictwie poddano pod rozwagę możliwość powoływania się w postępowaniu klauzulowym – w zupełnie wyjątkowych przypadkach - na swego rodzaju klauzulę porządku publicznego (por. glosę do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2008 r., „Rejent” 2010, nr 2, s. 98 i nast.).

Przyjęcie takiego rozwiązania pozwala na nieuwzględnienie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (aktowi notarialnemu), który został wykreowany wyłącznie w celu obejścia prawa, co jest możliwe do stwierdzenia prima facie, na podstawie samej treści zobowiązania przyjętego w takim akcie.

Ustawodawca wprawdzie nie przewidział w przepisach prawnych możliwości weryfikowania wniosku o nadanie klauzuli wykonalności w płaszczyźnie naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, nie budzi jednak wątpliwości, że zasady te jako że obejmują katalog najbardziej rudymentarnych i esencjonalnych reguł całego systemu prawnego, a także poszczególnych jego gałęzi, powinny być uwzględniane w każdym stadium postępowania cywilnego, a więc także na etapie postępowania klauzulowego, zwłaszcza w sytuacjach, gdy dochodzi do ich demonstracyjnego i jaskrawego pogwałcenia. Stanowisko takie do pewnego stopnia znajduje potwierdzenie w znowelizowanych przepisach, które regulują problematykę stwierdzania wykonalności orzeczenia sądu lub rozstrzygnięcia innego organu państwa obcego, ugody zawartej przed takim sądem lub organem bądź przez nie zatwierdzonej, a także wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, w tym wyroku sądu polubownego za granicą.

W obecnym stanie prawnym stwierdzenie wykonalności tych aktów następuje przez nadanie klauzuli wykonalności (art. 1151 § 1, art. 1151[4], art. 1152, art. 1214 § 2 i art. 1215 § 1 k.p.c.). W ramach tego postępowania sąd jest obowiązany odmówić stwierdzenia wykonalności (nadania klauzuli wykonalności), jeżeli wykonanie któregoś z tych aktów byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1150 w zw. z 1146 § 1 pkt 7 oraz art. 1215 § 3 pkt 2 i art. 1215 § 2 k.p.c.).

Niewątpliwie nie ma podstaw do utożsamiania postępowania o stwierdzenie wykonalności z postępowaniem o nadanie klauzuli wykonalności, bowiem zachodzą pomiędzy nimi istotne różnice chociażby ze względu na inne funkcje oraz przedmiot obu tych postępowań. Sprawia to, że rozwiązań przewidzianych w jednym z tych postępowań nie można swobodnie przenosić do reżimu drugiego, co jednak nie wyklucza możliwości posiłkowania się którąś z reguł wnioskowania prawniczego (np. metodą analogii).

Asystemowym rozwiązaniem byłoby wykluczenie - nawet w zupełnie wyjątkowych przypadkach – możliwości powoływania się w postępowaniu klauzulowym na swego rodzaju klauzulę porządku publicznego z tego tylko względu, że tytuł egzekucyjny wykreowany został „pod nadzorem” notariusza, przy świadomości, że nadanie mu sądowej klauzuli wykonalności, stanowiłoby oczywiste obejście prawa, pieczętowane powagą i autorytetem sądu.

Uchwała SN z dnia 4 grudnia 2013 r., III CZP 85/13

Standard: 33140 (pełna treść orzeczenia)