Pozwanie kilku osób w jednym pozwie przy braku przesłanek dopuszczających współuczestnictwo

Jeżeli powód wskazuje jako pozwanych kilka osób, pozostających z nim w różnych stosunkach prawnych, pozostawiając Sądowi rozstrzygnięcie w zależności od wyników postępowania, która z nich jest w rzeczywistości odpowiedzialna, to przewodniczący powinien zarządzić wyłączenie poszczególnych spraw do oddzielnego postępowania, względnie powinny być one przekazane właściwym sądom. Dla umożliwienia tych czynności niezbędne jest wydanie zarządzeń opartych na art. 130 § 1 w zw. z art. 187 § 1 k.p.c.

W uzasadnieniu postanowienia z dnia 3 lipca 1990 r. I CZ 176/90 Sąd Najwyższy wskazał, że w sprawach, w których pozywa się kilka osób w jednym pozwie przy braku ustawowych przesłanek dopuszczających współuczestnictwo, strona powodowa obejmuje jednym pozwem kilka podmiotów nie ze względu na wspólność ich obowiązków, tożsamość podstawy faktycznej i prawnej albo jej jednorodzajowość, ale - po prostu - z powodu braku wiadomości pozwalających na zajęcie stanowiska, który z nich jest jej dłużnikiem. Jednakże naruszenie przez powoda przepisów o współuczestnictwie, przez pozwanie kilku osób w jednym pozwie przy braku ustawowych przesłanek dopuszczających współuczestnictwo, tylko wówczas może stanowić o niezachowaniu warunków formalnych pozwu, gdy sprawa z tej racji nie może otrzymać prawidłowego biegu.

W takim wypadku przewodniczący powinien wezwać powoda do usunięcia powstałej przeszkody w sposób odpowiedni do powstałej sytuacji, np. zażądać dalszych odpisów pozwu w celu rozdzielenia spraw (por. art. 128 w związku z art. 187 k.p.c.).

Nie może natomiast wzywać powoda do oświadczenia się, od którego pozwanego dochodzi roszczenia, gdyż wezwanie takie oznacza w istocie niedopuszczalne żądanie cofnięcia pozwu w stosunku do niektórych pozwanych podmiotów.

Ubocznie także Sąd Najwyższy odniósł się do kwestii należnych od takiego pozwu opłat sądowych, uznając, że sprawę taką należy traktować tak, jakby powód dochodził kilku roszczeń od kilku pozwanych, tylko bowiem przy współuczestnictwie materialnym pobiera się (art. 5 ustawy o kosztach sądowych) jedną opłatę sądową, obliczoną od sumy roszczeń.

W razie stwierdzenia niedopuszczalnego wystąpienia przeciwko kilku osobom łącznie [a tak jest w razie wskazania możliwych kilku odpowiedzialnych podmiotów z wyraźnym wyłączeniem ich współodpowiedzialności, a z pozostawieniem Sądowi alternatywnego (konkurencyjnego) wyboru tego z pozwanych o odszkodowanie, który w skonkretyzowanych w toku postępowania okolicznościach faktycznych rzeczywiście ponosi wyłącznie odpowiedzialność] przewodniczący - zgodnie z utrwaloną wykładnią - powinien podjąć czynności zmierzające do wyłączenia przypadkowo połączonych spraw do oddzielnego postępowania, a więc analogiczne do tych, jakie są konieczne w razie niedopuszczalności dochodzenia jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu (por. art. 191 k.p.c.) albo - jeżeli sąd nie jest dla któregoś z tak wskazanych pozwanych miejscowo właściwy - przekazania poszczególnej (czy poszczególnych) spraw sądowi (sądom) właściwemu. Analiza przepisów dotyczących tej ostatniej kwestii wzmacniać musi przekonanie o trafności podtrzymywania kierunku wykładni wskazanego w powołanym postanowieniu Sądu Najwyższego I CZ 176/90. Stosownie bowiem do treści art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. powód ma nie tylko obowiązek przytoczenia w odniesieniu do każdego z pozwanych okoliczności faktycznych uzasadniających skonkretyzowane w stosunku do niego żądanie, ale i uzasadniających również właściwość sądu. Tę ostatnią sąd bada na wstępie postępowania z urzędu (art. 200 § 1 i art. 202 zd. pierwsze k.p.c.), także przy uwzględnieniu dopuszczalności współuczestnictwa (por. art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.).

W toku tych czynności przewodniczący wydaje zarządzenia na podstawie art. 130 § 1 w zw. z art. 128 i art. 187 § 1 k.p.c., choćby dla uzyskania konkretyzacji okoliczności i żądań, a także uzyskania odpowiedniej liczby odpisów pozwu niezbędnych dla wyłączonych lub podlegających przekazaniu według właściwości spraw. Konieczne zazwyczaj stanie się ich połączenie (§ 125 reg. sąd.) z zarządzeniem opartym na art. 16 ust. 1 zd. drugie u. o k.s.

W wyjątkowo skomplikowanych stanach faktycznych lub prawnych, w których stanowczy wybór podmiotu, przeciwko któremu należy wystąpić z roszczeniem, może istotnie nasuwać poważne wątpliwości, uzasadniające podjęcie zamierzonego ryzyka wszczęcia przeciwko możliwie zobowiązanym odrębnych procesów, istnieje procesowa możliwość ograniczenia związanych z tym niedogodności. Połączenie kilku oddzielnych spraw w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia (art. 219 k.p.c.) dopuszczalne jest bowiem nie tylko wówczas, gdy mogły być one objęte jednym pozwem, ale gdy pozostają one ze sobą w związku. Jest to więc przesłanka bardziej "otwarta" niż ścisłe ramy dopuszczalności biernego współuczestnictwa procesowego. Jeżeli sprawy takie muszą być wszczęte w odrębnych, właściwych sądach pozostaje wykorzystanie instytucji zawieszenia postępowania (art. 177 § 1 pkt 1 lub art. 178 k.p.c.).

Łącznemu wyjaśnieniu wzajemnych stosunków służyć może również sięgnięcie po przypozwanie i przystąpienie interwenienta ubocznego, a gdyby okazało się, że wybór pozwanego podmiotu był wadliwy - także po podmiotowe przekształcenie powództwa po stronie pozwanej.

Uchwała SN z dnia 6 września 1991 r., III CZP 77/91

Standard: 32947 (pełna treść orzeczenia)