Wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu w razie zniesienia kosztów procesu w trybie art. 100 k.p.c.

Wzajemne zniesienie kosztów (art. 100 zdanie 1 k.p.c.) polega na tym, że strony pozostają przy kosztach poniesionych w związku ze swoim udziałem w sprawie. Ma ono, co do zasady, miejsce wtedy, gdy przy częściowym uwzględnieniu żądań, zestawienie kosztów procesu obydwu stron i ustalenie ich części stosownie do zakresu sprawy wygranej, doprowadza w drodze rachunku różnicy do takiego wyniku, że strony musiałyby zwrócić sobie wzajemnie koszty w równych lub bardzo zbliżonych kwotach. Nie rodzi to komplikacji, jeśli każda ze stron jest reprezentowana przez pełnomocnika procesowego z wyboru.

Sytuacja przedstawia się odmiennie w przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika ustanowionego dla niej z urzędu, którego ze stroną nie łączy umowa i który nie otrzymał od niej wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną.

Zniesienie wzajemnie kosztów procesu oznacza, że adwokat z urzędu nie może uzyskać wynagrodzenia i zwrotu wydatków od przeciwnika reprezentowanej przez siebie strony w drodze określonej przez art. 122 k.p.c., gdyż w takiej sytuacji nie dochodzi do zasądzenia kosztów procesu na rzecz strony przez niego zastępowanej. Są to zatem nie opłacone koszty udzielonej pomocy prawnej, zaspokajane świadczeniem Skarbu Państwa (por. uchwała SN z dnia 5 kwietnia 1991 roku, III CZP 22/91).

Uchwała SN z dnia 21 października 2015 r., III CZP 68/15

Standard: 32856 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest wyłączone przyznanie w sprawie cywilnej od Skarbu Państwa kosztów nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata także przy wzajemnym zniesieniu między stronami kosztów procesu (art. 100 zd. 1 k.p.c.).

Przyjmując na siebie ciężar ponoszenia wspomnianych "kosztów" Skarb Państwa zobowiązał się do wynagradzania zespołów adwokackich lub adwokatów wykonujących zawód indywidualnie za czynności pomocy prawnej świadczonej z urzędu oraz do zwrotu poniesionych w związku z tymi czynnościami wydatków w tej wszakże jedynej sytuacji, gdy koszty nie zostały zapłacone w całości lub w części.

Oznacza to, że uruchomienie państwowych środków pieniężnych na wspomniany cel nie może z reguły nastąpić z wyprzedzeniem orzeczenia sądowego o poniesieniu w danej sprawie kosztów procesu. Zgodnie bowiem z treścią art. 98 § 3 k.p.c. do kosztów procesu zalicza się wynagrodzenie i wydatki jednego adwokata, niezależnie od tego, czy adwokat udzielił pomocy prawnej z wyboru strony czy też z urzędu, a wobec tego orzeczenie o kosztach procesu zawiera implicite rozstrzygnięcie także i o tym, czy strona procesu ponosi w ostatecznym wyniku ciężar kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Realizacja zasady wyniku procesu jako podstawy odpowiedzialności za koszty procesu (por. art. 98 § 1 k.p.c.) prowadzi do tego, że adwokat zastępujący z urzędu stronę, która sprawę wygrała w całości, zaspokaja swoją należność w trybie określonym przez art. 122 k.p.c. z kosztów procesu zasądzonych dla tej strony od przeciwnika. W sytuacji stosunkowego rozdzielenia między stronami kosztów procesu per saldo (por. art. 100 zd. 1 k.p.c.) przy obciążeniu przeciwnika strony korzystającej z urzędu z pomocy prawnej z reguły adwokat uzyska z kosztów procesu zaspokojenie tylko części swojego wynagrodzenia. W takim wypadku resztę kosztów należy zasądzić od Skarbu Państwa według zasad przyjętych w § 7 powołanego wyżej rozporządzenia. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za koszty stanie się aktualna także wtedy, gdy egzekucja prowadzona stosownie do art. 122 k.p.c. okaże się bezskuteczna (por. § 8 ust. 2 cyt. rozporządzenia).

Wzajemne zniesienie między stronami kosztów procesu w myśl art. 100 zd. 1 k.p.c. następuje wówczas, gdy przy częściowym uwzględnieniu żądań zestawienie kosztów procesu obydwu stron i ustalenie ich części stosowanie do zakresu sprawy wygranej doprowadza w drodze rachunku różnicy do takiego wyniku, że strony musiałyby zwrócić sobie wzajemnie koszty w równych lub bardzo zbliżonych kwotach. Zniesienie wzajemnie kosztów oznacza zatem, że adwokat nie może uzyskać wynagrodzenia i zwrotu wydatków w drodze określonej przez art. 122 k.p.c., gdyż przy takim rozstrzygnięciu nie dochodzi do zasądzenia kosztów procesu na rzecz strony przez niego zastępowanej. Są to zatem koszty nie opłacone, zaspokajane świadczeniem Skarbu Państwa. 

Uchwała SN z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 22/91

Standard: 32888 (pełna treść orzeczenia)