Rozporządzenie korzyścią w okolicznościach niepozwalających na zastosowanie art. 531 § 2 k.c.

Rozporządzenie odpłatne przez osobę trzecią korzyścią w sytuacji nieobjętej dyspozycją art. 531 § 2 k.c., nie pozbawia wierzyciela możliwości żądania uznania umowy sprzedaży między dłużnikiem a osobą trzecią za bezskuteczną, ponieważ nadal istnieje potrzeba prawnej ochrony wierzytelności (por. np. wyrok SN z dnia 17 czerwca 2004 r., V CSK 619/03).

Wyrok SN z dnia 11 lipca 2014 r., III CSK 247/13

Standard: 48969 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli osoba trzecia rozporządziła przedmiotem przysporzenia na rzecz innej osoby w okolicznościach niepozwalających na zastosowanie art. 531 § 2 k.c., należy dopuścić - wbrew opinii części piśmiennictwa - zgodnie z jednolitym stanowiskiem orzecznictwa Sądu Najwyższego, możliwość dochodzenia od osoby trzeciej przez wierzyciela, względem którego czynność dłużnika została uznana za bezskuteczną, roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (zob. orz. SN z dnia: 27 lutego 2004 r., V CK 272/03; 30 września 2004 r., IV CK 30/04; 3 lutego 2005 r., II CK 412/04; 27 stycznia 2006 r., III CSK 120/05; 12 czerwca 2008 r., III CZP 55/08; 24 lutego 2011 r., III CZP 132/10).

Wyłania się jednak kwestia, czy w razie rozporządzenia przez osobę trzecią przedmiotem uzyskanego od dłużnika przysporzenia na rzecz innej osoby w okolicznościach niepozwalających na zastosowanie art. 531 § 2 k.c. wierzyciel może wytoczyć osobie trzeciej powództwo o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia dopiero po uzyskaniu prawomocnego wyroku pauliańskiego, czy też może wytoczyć to powództwo osobie trzeciej jednocześnie z powództwem pauliańskim; założeniem w tym ostatnim przypadku jest możliwość uwzględnienia powództwa o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia jedynie w razie zasadności powództwa pauliańskiego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 r., III CZP 132/10).

W zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny opowiedział się za pierwszą ewentualnością.

Druga ewentualność znalazła wyraz, jakkolwiek bez bliższego uzasadnienia, w orzeczeniach Sądu Najwyższego z dnia: 13 maja 1974 r., III CRN 88/74; 27 lutego 2004 r., V CSK 272/03; 30 września 2004 r., IV CK 30/04; 12 czerwca 2008 r., III CZP 55/08.

Niejasne natomiast stanowisko w tej kwestii zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2005 r., II CK 412/04. 

Po stwierdzeniu, że warunkiem sine qua non żądania przez wierzyciela zasądzenia zapłaty od osoby trzeciej jest uprzednie uzyskanie przez wierzyciela prawomocnego wyroku, w którym czynność prawna osoby trzeciej z dłużnikiem zostanie uznana wobec wierzyciela za bezskuteczną, wyraził następnie pogląd, iż "nie ma przeszkód, aby wierzyciel obok zaskarżenia czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią wystąpił przeciwko osobie trzeciej także o zasądzenie na jego rzecz odpowiedniej kwoty".

Wyrok SN z dnia 25 października 2012 r., I CSK 139/12

Standard: 32682 (pełna treść orzeczenia)