Powództwo opozycyjne małżonka na podstawie art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c.

Nie można zasadnie twierdzić, że terminy przedawnienia roszczeń biegną odrębnie dla małżonka – dłużnika i jego współmałżonka niebędącego dłużnikiem. W konsekwencji współmałżonek, podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia, z natury rzeczy nie zgłasza w takim przypadku zarzutu z własnego prawa (art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c.).

Zgłoszeniem zarzutu z własnego prawa (art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c.) może być natomiast, co do zasady, twierdzenie małżonka dłużnika, wobec którego nadano klauzulę wykonalności, że prowadzenie przeciwko niemu egzekucji stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.). Nie oznacza to bowiem, że art. 5 k.c. staje się w ten sposób samoistną podstawą powództwa przeciwegzekucyjnego (zob. postanowienie SN z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 78/03; wyrok SN z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 943/00; odmiennie wyrok SN z dnia 27 stycznia 1999 r., II CKN 151/98).

Wyrok SN z dnia 4 listopada 2010 r., IV CSK 141/10

Standard: 46765 (pełna treść orzeczenia)

Powództwo opozycyjne małżonka dłużnika dochodzone na podstawie art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. może być oparte także na zarzutach dotyczących zdarzeń, które wystąpiły przed powstaniem tytułu egzekucyjnego. Uwzględnienie takiego powództwa nie powoduje zmiany treści tytułu wykonawczego, a ogranicza jedynie krąg podmiotów, w stosunku do których można prowadzić postępowanie egzekucyjne.

Do grupy zarzutów zgłaszanych przez małżonka występującego z powództwem opozycyjnym na podstawie art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. należy więc zaliczyć wszystkie te zarzuty, które mógł podnieść dłużnik będący jego współmałżonkiem, zarówno w samym postępowaniu rozpoznawczym (jeśli tytułem jest orzeczenie sądu jak w niniejszej sprawie), jak również w zażaleniu na postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, a wreszcie w drodze wytoczonego przezeń powództwa przeciwegzekucyjnego na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 lub 2 k.p.c.

Małżonek dłużnika może więc oprzeć swoje powództwo opozycyjne na wszystkich powyższych zarzutach, zwalczając klauzulę wykonalności nadaną przeciwko niemu na podstawie art. 787 k.p.c. Znajduje się on bowiem w trudniejszej sytuacji, aniżeli jego małżonek, przeciwko któremu wydano już tytuł egzekucyjny po zakończeniu postępowania rozpoznawczego, a to dlatego, że w postępowaniu tym nie brał on udziału w charakterze strony.

Z tego właśnie względu ustawodawca daje mu w art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. szansę obrony merytorycznej w tym znaczeniu, że może on podnosić zarówno zarzuty oparte na jego prawie, jak również zarzuty dotyczące wprost jego współmałżonka, który z nimi nie wystąpił. Powód występujący z powództwem opartym na podstawie art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. może więc w ogóle kwestionować egzekwowane świadczenie oraz zarzucać, że nie należy się ono wierzycielowi z majątku objętego wspólnością ustawową. Badanie takich zarzutów w tym postępowaniu nie oznacza bynajmniej niedopuszczalnego przecież ponownego, merytorycznego rozpoznawania sprawy prawomocnie ukończonej, ani też nie może, oczywiście, doprowadzić do zmiany orzeczenia korzystającego z powagi rzeczy osądzonej.

Ewentualne uwzględnienie powództwa opozycyjnego bowiem może mieć tylko ten skutek, że ograniczy krąg podmiotów, w stosunku do których może być prowadzone postępowanie egzekucyjne na podstawie tytułu wykonawczego, którego treść nie ulegnie żadnej zmianie.

Skoro więc powód twierdził w tym procesie, że pozwanej Spółce jako wierzycielowi egzekwowane świadczenie nie należy się, a swoje twierdzenie opierał na zarzutach, z którymi już wcześniej mogła wystąpić też jego współmałżonka, to zadaniem sądu było dokonanie merytorycznej oceny zasadności tych zarzutów i dlatego przedwczesne było uznanie przez sąd drugiej. instancji, iż powód nie udowodnił swojego roszczenia. 

Wyrok SN z dnia 25 lutego 1998 r., II CKN 603/97

Standard: 32354 (pełna treść orzeczenia)