Połączenie kilku roszczeń w jednym pozwie (art. 505[3] k.p.c.)

Przedmiotem postępowania uproszczonego może być tylko jedno roszczenie. Konsekwencją zgłoszenia skumulowanych roszczeń jest zwrot pozwu (z zastosowa-niem art. 130 i art. 130[1] k.p.c.).

Zakaz kumulacji roszczeń ma zapobiegać komplikowaniu procesu, zapewniając w ten sposób szybkie i łatwe dla sądu rozstrzygnięcie sporu. Temu samemu celowi służy zakaz przekształceń przedmiotowych powództwa (art. 505[4] § 1 zdanie pierwsze k.p.c.), także tych, które prowadziłyby do kumulacji przedmiotowej roszczeń, oraz zakaz przekształceń podmiotowych (art. 505[4] zdanie drugie k.p.c.), w związku z tym wykluczone są niektóre rodzaje współuczestnictwa procesowego.

Odstępstwa od ogólnych reguł „zwykłego” postępowania mają zapewnić uproszczenie i usprawnienie, a w rezultacie istotne przyspieszenie postępowania w sprawach drobnych, niewymagających prowadzenia solennego procesu, z zachowaniem wszystkich jego „zwykłych” reguł. Ten cel przyświecający wprowadzeniu kolejnego - obok postępowania nakazowego i upominawczego - postępowania odrębnego mającego zapewnić szybkie uzyskanie przez wierzyciela (powoda) wyroku rozstrzygającego spór (tytułu wykonawczego) powinien być brany pod uwagę przy wykładni przepisu art. 505[3] § 1 zdanie pierwsze k.p.c. Należy zatem, ze względu na cel postępowania uproszczonego, uwzględnić wykładnię funkcjonalną.

Przepis art. 505[3] § 1 k.p.c. stanowi wyjątek od wyrażonej w art. 191 k.p.c. ogólnej zasady dopuszczającej w szerokim zakresie kumulowanie roszczeń w procesie cywilnym. Wszystkie wyjątki od ogólnych zasad powinny być interpretowane ściśle (a nawet ścieśniająco), to znaczy z uwzględnieniem treści samej zasady i sensu (celu) wprowadzenia od niej wyjątku.

W orzecznictwie przyjmuje się, że użyte w art. 5051 pkt 1 k.p.c. i art. 5053 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. określenie „roszczenie” nie powinno być utożsamiane z pojęciem roszczenia materialnoprawnego. Przyjęcie, że użyte w tych przepisach określe-nie „roszczenie” należy rozumieć jako synonim roszczenia materialno-prawnego, prowadziłoby do wniosku, że postępowanie uproszczone zostało przez ustawodawcę ograniczone jedynie do tej kategorii spraw, w której przedmiotem żądania powoda jest określone świadczenie pozwanego, a więc w praktyce jedynie do spraw, w których wytoczono powództwo o świadczenie. Tymczasem w orzecznictwie przyjmuje się, że także oparte na przepisie art. 3581 § 3 k.c. żądanie waloryzacji świadczenia pieniężnego należnego powodowi jest roszczeniem wynikającym z umowy w rozumieniu art. 5051 pkt 1 k.p.c., choć nie jest to roszczenie materialnoprawne (por. postanowienie SN z dnia 26 czerwca 2002 r., III CZP 42/02).

Konwencjonalna definicja roszczenia materialnoprawnego i odpowiadającego mu na gruncie prawa procesowego roszczenia procesowego nie wyklucza zatem zastosowania do „roszczenia”, o którym mowa w art. 5053 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., a także w art. 505[1] pkt 1 ab initio k.p.c., autonomicznej formuły, nadającej temu pojęciu znaczenie specyficzne, odpowiadające celom i funkcjom postępowania uproszczonego.

Dla potrzeb prawidłowego stosowania art. 505[1] pkt 1 k.p.c. i art. 505[3] § 1 k.p.c. możliwe jest przyjęcie, że pracownik może dochodzić jednym pozwem w postępowaniu uproszczonym kilku powtarzających się świadczeń tego samego rodzaju, wynikających z tego samego stanu faktycznego i prawnego, nawet wtedy, gdy terminy wymagalności poszczególnych świadczeń są różne.

W rozpoznawanej sprawie dotyczy to możliwości skumulowania w jednym pozwie (do granicy wartości wynikającej z art. 505[1] pkt 1 k.p.c.) roszczenia o premię regulaminową za poszczególne następujące po sobie miesiące. Możliwe jest do wyobrażenia, że będzie to dotyczyć również innych składników wynagrodzenia za pracę świadczoną w oparciu o umowę o pracę, czy to powtarzających się regularnie w stałych odstępach czasu (np. roszczenia dotyczącego stałych dodatków do wynagrodzenia wypłacanych miesięcznie albo kwartalnej premii regulaminowej), czy to niepowtarzających się regularnie (np. roszczenia dotyczącego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych). 

Identyczność albo wysokie podobieństwo powtarzających się świadczeń objętych roszczeniami pracownika wynikającymi z umowy o pracę przemawia za dopuszczeniem ich kumulacji w ramach formuły „jednego roszczenia” przewidzianej w art. 505[3] § 1 zdanie pierwsze k.p.c. Możliwość kumulowania powtarzających się świadczeń w postępowaniu uproszczonym przewidziana jest już w obowiązującym stanie prawnym. Oczywiste jest przecież, że wynikająca z art. 505[1] pkt 2 k.p.c. możliwość dochodzenia w postępowaniu uproszczonym spraw o zapłatę czynszu najmu lokali mieszkalnych i opłat obciążających najemcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej (i to bez względu na wartość przedmiotu sporu, a zatem faktycznie do kwoty stanowiącej granicę właściwości rzeczowej sądu rejonowego - art. 17 pkt 4 k.p.c., czyli do trzydziestu tysięcy złotych), obejmować może w tej samej sprawie (w tym samym pozwie wszczynającym postępowanie uproszczone) żądanie zapłaty czynszu lub innych opłat za kilka - kilkanaście różnych miesięcy, i to nawet niekoniecznie bezpośrednio po sobie następujących.

Pojawiające się w praktyce wątpliwości dotyczące możliwości żądania zasądzenia w postępowaniu uproszczonym świadczeń powtarzających się (choćby z tytułu czynszu za najem lokalu) lub świadczeń wynikających z długoterminowej umowy (np. z kilku faktur stwierdzających istnienie należności za dostawę towaru lub świadczenie usług w kolejnych miesiącach, choćby przez operatorów telefonii cyfrowej), rozwiązywane są już dotychczas z zastosowaniem niezbędnej dozy pragmatyzmu, a nie wyłącznie w oparciu o dogmatyczne rozumienie „jednego roszczenia”. W sprawach tych przyjmuje się w praktyce sądów, że pozew obejmuje jedno konkretne, zaległe i wymagalne roszczenie - o świadczenia wynikające z tego samego stosunku prawnego (tej samej umowy), oparte na tej samej podstawie prawnej i uzasadnione tymi samymi okolicznościami faktycznymi. Z tego względu sprawy te nie są traktowane jako sprawy obejmujące kilka roszczeń, podlegające zakazowi wyrażonemu w art. 505[3] k.p.c.

Dopuszczalność dochodzenia jednym pozwem powtarzających się świadczeń tego samego rodzaju, wynikających z tego samego stosunku prawnego i z tego samego stanu faktycznego, została już wypracowana w toku praktyki sądowej

Z pewnością nie jest dopuszczalne łączenie w jednym pozwie wniesionym w postępowaniu uproszczonym kilku różnych roszczeń - o świadczenia wynikające z różnych umów, a nawet o świadczenia wynikające z tej samej umowy (np. umowy o pracę), ale mające różne podstawy prawne, uzasadnione odmiennymi okolicznościami faktycznymi oraz o różnych terminach wymagalności. Połączenie w jednej sprawie takich roszczeń (o świadczenia wynikające z różnych stanów faktycznych i podstaw prawnych) zaprzeczałoby istocie postępowania uproszczonego.

Umożliwienie kumulacji roszczeń wynikających ogólnie z tej samej umowy - bez dodatkowego ograniczenia w postaci jednorodzajowości, a zatem typowości (dla danej umowy) powtarzających się świadczeń, powstających w tych samych (analogicznych) okolicznościach faktycznych, świadczeń ocenianych według tych samych przepisów prawa materialnego - mogłoby powodować komplikacje procesowe, na które postępowanie uproszczone nie ma odpowiednich instrumentów zaradczych, ponieważ musiałoby wywołać konieczność badania i ustalania różnych stanów faktycznych i kwalifikowania ich do zakresu stosowania różnych norm prawnych. Takie zjawisko byłoby niepożądane w postępowaniu, które z założenia powinno prowadzić do szybkiego rozstrzygnięcia sporu.

Opisane niebezpieczeństwa nie istnieją w razie objęcia jednym pozwem kilku świadczeń identycznych lub o wysokim podobieństwie (tego samego rodzaju), które wynikają z tego samego stanu faktycznego i prawnego, nawet jeżeli mają różne terminy wymagalności. 

Uchwała SN z dnia 12 listopada 2003 r., III PZP 13/03

Standard: 32216 (pełna treść orzeczenia)