Postępowanie odwoławcze w sprawie nieletniego (art. 58 - 62 u.p.n.)

W wypadku stwierdzenia zastosowania nieodpowiedniego środka wychowawczego sąd odwoławczy - na podstawie art. 62 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) - zmieni lub uchyli zaskarżone orzeczenie i bądź zastosuje odpowiedni środek wychowawczy, bądź przekaże sprawę do ponownego rozpoznania.

Zakaz reformationis in peius nie obowiązuje w tych wszystkich wypadkach, w których sąd na podstawie szczególnych przepisów ustawowych - głównie z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego - może orzekać z urzędu. Wtedy właśnie sąd rewizyjny ma uprawnienia orzekania z urzędu także na niekorzyść skarżącego, przy braku rewizji strony przeciwnej. Rozwiązanie, o jakim mowa, jest wyrazem ogólniejszego założenia, że przepis art. 382 k.p.c. należy łączyć z postępowaniem kontradyktoryjnym. Postępowanie nieprocesowe, a przepisy tego postępowania mają odpowiednie zastosowanie w sprawach nieletnich (art. 20 u.p.n.), charakteryzuje się raczej klauzulą rebus sic stantibus.

Ze szczególnym charakterem środków wychowawczych (a także z potrzebą zapewnienia właściwej sprawności postępowania) wiąże się nie tylko wyłączenie zakazu reformationis in peius, ale i inne istotne odstępstwo od drugiej normy z zakresu procedury cywilnej - art. 385 § 1 k.p.c., przepisu stanowiącego, że sąd rewizyjny rozpoznaje sprawy na podstawie stanu faktycznego ustalonego przed sądem pierwszej instancji. W szczególności przepis art. 59 § 2 in fine u.p.n. upoważnia sąd odwoławczy do zmiany ustaleń w zakresie stanu faktycznego, dokonanych przed sądem pierwszej instancji, również na podstawie odmiennej oceny dowodów.

Nie można rozpatrywać rewizji w sprawie nieletniego w kategorii środka odwoławczego "na korzyść" czy "na niekorzyść" nieletniego. Podstawę postępowania w sprawach nieletnich stanowi zawsze, co już wyżej podkreślono, dobro nieletniego. Dobro to jest uwzględnione optymalnie, gdy w każdej fazie postępowania sąd może - bez zbędnych ograniczeń natury formalnej - stosować środki wychowawcze odpowiednie do potrzeby.

Uchwała SN z dnia 20 lutego 1985 r., III CZP 72/84

Standard: 32195 (pełna treść orzeczenia)