Nałożenie na rodziców lub opiekuna obowiązków w postępowaniu wykonawczym (art. 28 u.p.n.)

Sąd rodzinny może na podstawie art. 28 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) nałożyć na rodziców lub opiekuna obowiązki określone w art. 7 § 1 pkt 1 tej ustawy także w postępowaniu wykonawczym. W tym postępowaniu może w wypadku, gdy rodzice lub opiekun uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na podstawie art. 7 § 1 pkt 1 i 2 ustawy, wymierzyć karę pieniężną przewidzianą w art. 8 tej ustawy.

Ze względu na funkcje ustawy sąd rodzinny powinien przeciwdziałać powstaniu luk wychowawczych także w postępowaniu wykonawczym. W razie zaś ich wystąpienia, na przykład w związku z wyczekiwaniem na miejsce w zakładzie wychowawczym, powinien je niezwłocznie wypełnić przez orzeczenie potrzebnego w danej sytuacji dodatkowego środka z działu II ustawy (art. 5 - art. 14 u.p.n.); w tym też dziale uregulowany jest środek określony w art. 7 § 1 pkt 1 u.p.n., do którego nawiązuje art. 28 u.p.n. Tryb ten będzie przydatny, gdy pilna potrzeba zastosowania środka dodatkowego "ze względów wychowawczych" ujawni się dopiero w stadium wykonawczym w związku z wadliwie przeprowadzonym postępowaniem wyjaśniającym.

Za szeroką wykładnią pojęcia "każde stadium postępowania" (art. 28 u.p.n.) przemawia i to, że - podobnie jak orzeczenia przewidziane w art. 26 i w art. 27 § 1 i § 3 u.p.n. - wydane w trybie art. 28 u.p.n. postanowienie nakładające na rodziców (opiekuna) obowiązki z art. 7 § 1 u.p.n. może mieć charakter zarządzenia tymczasowego, a zatem może być wydane także w toku postępowania wykonawczego (por. art. 730 § 3, art. 755 § 1 zdanie drugie k.p.c.). Nie sposób więc byłoby pogodzić ze wskazaną zasadą spójności i leżącą u podstaw całego postępowania troską o dobro nieletnich (art. 3 § 1 i art. 79 u.p.n.) oraz zasadą ciągłości procesu wychowawczego niedopuszczenia w postępowaniu wykonawczym trybu z art. 28 u.p.n., i to w gruncie rzeczy na podstawie zawodnej w tym zakresie wykładni systematycznej.

Przepis art. 79 u.p.n. zaleca modyfikowanie przez sąd rodzinny w postępowaniu wykonawczym planu wychowawczego, czyli środków wychowawczo-poprawczych, zakreślonego w postępowaniu rozpoznawczo-orzekającym. Ani nowe aspekty procesu wychowawczo-poprawczego, ani też nowe rzeczywiste potrzeby nieletniego nie mogą być nie brane pod rozwagę przez sąd rodzinny z tej tylko przyczyny, że wystąpiły dopiero w postępowaniu, o którym traktują przepisy działu IV omawianej ustawy, albo tylko dlatego, że dotyczą kwestii zaangażowania w proces wychowawczy rodziców (opiekuna) na podstawie przepisu zamieszczonego w innym dziale, aczkolwiek także regulującego postępowanie przed sądem rodzinnym.

W sytuacji, gdy w imię dobra nieletnich zagrożonych demoralizacją ustawa zezwala na odstępstwa od przepisów o właściwości sądu (art. 17 § 1 u.p.n.), na wykonanie orzeczeń nieprawomocnych (art. 64 u.p.n.), a nawet na uchylanie w postępowaniu wykonawczym orzeczeń prawomocnych lub na odstąpienie od stosowania prawomocnie orzeczonego środka (art. 79 u.p.n.), nie sposób uznać za zgodną z intencją ustawy wykładnię pozbawiającą sąd rodzinny możliwości zastosowania nawet w razie pilnej i w pełni uzasadnionej potrzeby środka przewidzianego w art. 7 § 1 pkt 1 u.p.n. Co gorsza - taka wykładnia prowadziłaby w ostatecznym wyniku do konieczności wszczynania nowego postępowania rozpoznawczo-orzekającego jedynie w celu nałożenia na rodziców (opiekuna) obowiązku przewidzianego w art. 7 § 1 pkt 1 u.p.n. Takie rozwiązanie pozostawałoby w sprzeczności z dyrektywami działania sądu rodzinnego określonymi w art. 3 u.p.n. oraz art. 95 § 3 i art. 96 k.r.o. Wyczekiwanie na wynik tego nowego postępowania groziłoby pogłębieniem niekorzystnej sytuacji nieletniego.

Sąd prowadzący postępowanie wykonawcze, obliczone na ogół na dłuższy czas, nie byłby władny nałożyć obowiązków przewidzianych w art. 7 § 1 pkt 1 u.p.n. nawet w formie zarządzenia tymczasowego. O tym, że ustawa przeciwstawia się wszczynaniu w trakcie postępowania wykonawczego nowej sprawy w celu uzupełnienia tzw. luki wychowawczej, powstałej w tym postępowaniu, świadczyć może m.in. przepis art. 91 u.p.n., upoważniający również organ pozasądowy do zastosowania środków dodatkowych, niezbędnych w danej sytuacji.

Zawężenie zakresu stosowania art. 28 u.p.n. do postępowania wyjaśniająco-rozpoznawczo-orzekającego kłóciłoby się ze specyfiką działalności sądów rodzinnych, polegającą na niezwłocznym ingerowaniu z urzędu (podobnie art. 570 k.p.c.) w razie zagrożenia dobra nieletnich.

Za odpowiedzią twierdzącą na pierwsze pytanie przemawia wynikająca z art. 65 § 3 u.p.n. zasada włączenia rodziców do postępowania wykonawczego w imię wskazania wyrażonego w preambule, że ustawa ma służyć umacnianiu poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich. Wykładnia zawężająca zakres stosowania trybu z art. 28 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich ograniczałaby możliwość realizowania tej zasady. W żadnej fazie specyficznego postępowania w sprawach nieletnich nie może dojść do osłabienia funkcji pomocniczej norm procesowych w zakresie realizacji norm materialnych, określających środki zwalczania demoralizacji i przestępczości (art. 5 - art. 14 u.p.n.).

Uchwała SN z dnia 19 czerwca 1984 r., III CZP 19/84

Standard: 32128 (pełna treść orzeczenia)