Uchylanie się rodziców i opiekuna od wykonania obowiązków nałożonych przez sąd (art. 8 i 9 u.p.n.)

W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten nie może wymierzyć im powtórnie kary pieniężnej na podstawie art. 8 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228).

W pojęciu uchylania się mieści się negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do nałożonego na nią obowiązku, sprawiający, że mimo obiektywnej możliwości jego wykonania obowiązku tego nie wypełnia. Dlatego zmiana postawy i przystąpienie do wykonywania nałożonych obowiązków powoduje uchylenie, nawet z urzędu, tej kary (art. 8 § 2).

Treść powołanego przepisu art. 8 nie zawiera unormowania odnośnie do dalszych czynności lub środków o charakterze represyjnym, jakie należałoby zastosować na wypadek, gdyby wymierzona rodzicom (opiekunowi) kara pieniężna nie doprowadziła do pożądanej zmiany ich postępowania, czyli gdyby nadal nie wykonywali oni nałożonych obowiązków. 

Jeśli ustawa zawiera odesłanie w kwestii tylko wymierzenia kary pieniężnej, to brak jest podstaw do przyjęcia, że takie odesłanie upoważnia do stosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego normujących powtórne (wielokrotne) stosowanie kary grzywny, a także dalszych środków przymusu tam przewidzianych. Środki przymusu mogą być stosowane tylko na podstawie i w granicach ustawowo przewidzianych. Skoro treść art. 8 o postępowaniu w sprawach nieletnich nie zawiera takiego upoważnienia do wielokrotnego stosowania kary pieniężnej za niewykonywanie nałożonych obowiązków, a wykładnia art. 9 § 1 tej ustawy wyłącza możliwość stosowania przepisów k.p.c., przewidujących powtórne bądź wielokrotne wymierzenie kary grzywny, to na przedstawione pytanie należało udzielić odpowiedzi przeczącej.

Wielokrotne, i tym samym długotrwałe, nakładanie i egzekwowanie kar pieniężnych w celu wymuszenia na rodzicach określonego zachowania prowadziłoby w istocie do skoncentrowania wysiłków i postępowania na innych niż nieletni podmiotach, pomimo że dobro dziecka wymagało sprawnej i skutecznej realizacji nałożonych przez sąd rodzinny obowiązków, co może być osiągnięte nawet bez udziału zobowiązanych rodziców (opiekuna).

Uchylanie się nadal od wykonywania obowiązków, pomimo wymierzenia kary pieniężnej, jest dostatecznym wyrazem nieskuteczności tego środka zastosowanego wobec rodziców (opiekuna), a to uzasadnia poszukiwanie innego sposobu ingerencji lub pomocy sądu rodzinnego skutecznie przeciwdziałających - w konkretnych warunkach - demoralizacji i przestępczości nieletnich.

Uchwała SN z dnia 19 czerwca 1984 r., III CZP 18/84

Standard: 32116 (pełna treść orzeczenia)