Zaprzeczenie ojcostwa co do dziecka poczętego w wyniku pozaustrojowego zapłodnienia in vitro (art. 68 k.r.o.)

Żądanie męża matki zaprzeczenia ojcostwa co do dziecka poczętego w wyniku dokonanego za zgodą tego męża sztucznego zapłodnienia nasieniem innego mężczyzny może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Doniosłe przesłanki społeczne przemawiają za przyjęciem poglądu, że w sprawach, w których chodzi o zaprzeczenie ojcostwa co do dziecka urodzonego przez mężatkę w wyniku sztucznego zapłodnienia nasieniem nie pochodzącym od jej męża, mogą także występować takie szczególne okoliczności, jakie skłoniły Sąd Najwyższy do zajęcia stanowiska, że w wyjątkowych wypadkach dopuszczalne jest oddalenie powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa, mimo że kobieta, której macierzyństwo jest kwestionowane, nie jest matką dziecka, którego sprawa dotyczy.

Decydujące znaczenie przy ocenie, czy żądanie zaprzeczenia ojcostwa jest nadużyciem prawa podmiotowego przez męża matki co do dziecka urodzonego w wyniku sztucznego zapłodnienia, ma ustalenie, czy zabieg inseminacji dokonany został za jego zgodą. O wyrażeniu rzeczywistej zgody decydować powinny najczęściej wcześniejsze starania obojga małżonków o posiadanie własnego potomstwa poprzez podjęcie leczenia zmierzającego do usunięcia bezpłodności, które zwykle poprzedza zabieg sztucznego zapłodnienia, poddanie się wszechstronnym badaniom lekarskim oraz zainteresowanie przebiegiem i rezultatem tego zabiegu. Wprawdzie wyrażenie zgody na sztuczne zapłodnienie nie może być traktowane jako jednoznaczne z uznaniem dziecka, ale na pewno oświadczenie takie może być rozumiane jako przyjęcie na siebie obowiązków ojcowskich.

Wprowadzenie do rodziny obcych cech biologicznych, która dziecko może odziedziczyć po dawcy nasienia, nie może być uznane za niepożądane z punktu widzenia interesu rodziny. Trudno bowiem ograniczać skład rodziny wyłącznie do więzów biologicznych bez uwzględnienia więzi społecznej i emocjonalnej, jakie towarzyszą oczekiwaniu na urodzenie się dziecka, jego pielęgnacji i ponoszeniu starań przy wychowywaniu. Za takim zapatrywaniem przemawia także stale rosnące zapotrzebowanie małżonków na adopcję, która zmierza do pełnego zintegrowania dziecka zupełnie obcego z rodziną adopcyjną. Przysposobienie zastępuje więź wyrosłą na podłożu węzła krwi i przez socjologów jest kwalifikowane jako tzw. pokrewieństwo zastępcze. Uzgodniony przez małżonków zabieg sztucznej inseminacji zmierza w rzeczywistości do tego samego celu. Dlatego w wyjątkowych przypadkach istnieje konieczność honorowania wytworzonej sytuacji w zakresie stanu cywilnego dziecka bez względu na sprzeczność z przesłankami biologicznymi.

Przyjęta w niniejszej uchwale wykładnia uwzględnia przede wszystkim interes dziecka urodzonego w wyniku sztucznej inseminacji nasieniem pochodzącym od innego mężczyzny aniżeli mąż matki, w przypadku bowiem obalenia domniemania jego pochodzenia od męża matki pozostawałoby ono praktycznie bez ojca, ponieważ już choćby z powodu pełnej anonimowości dawcy nasienia nie można by ustalić rzeczywistego ojcostwa. Dawca nasienia nie ma zresztą zamiaru nawiązania prawnego stosunku ojcostwa, lecz jedynie pozostawia je do dyspozycji służby zdrowia. Przyjęta wykładnia uwzględnia też interes rodziny, do powstania której przyczyniła się decyzja małżonków co do sztucznej inseminacji.

Uchwała SN z dnia 27 października 1983 r., III CZP 35/83

Standard: 32056 (pełna treść orzeczenia)