Właściwość wyłączna sądu miejsca położenia nieruchomości (art. 38 k.p.c.).

Artykuł 38 k.p.c. nie ma zastosowania w sprawach o zapłatę zaległych opłat rocznych za użytkowanie wieczyste gruntu.

Określona tym przepisem właściwość miejscowa wyłączna odnosi się do powództw o własność lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomości, zmierzających do realizacji praw rzeczowych na nieruchomościach, a zatem o pozytywne lub negatywne ustalenie tych praw (por. wyrok SN z dnia 17 sierpnia 1983 r., III CRN 167/83, OSNCP 1984, nr 4, poz. 58, postanowienie SN z dnia 17 maja 1956 r., 2 CZ 46/56, OSN 1957, nr 1, poz. 21).

W odniesieniu do prawa użytkowania wieczystego chodzi zatem o realizację tego prawa przez użytkownika wieczystego zarówno w stosunku do właściciela nieruchomości (np. o ustalenie istnienia prawa użytkowania wieczystego, czy o wydanie gruntu), jak i w stosunku do osób trzecich (np. o wydanie, czy o zakazanie immisji). Właściwość wyłączna dotyczy zatem tych spraw, dla których źródłem są te elementy praw rzeczowych, które implikują ich skuteczność erga omnes.

Rozciągnięcie właściwości wyłącznej na roszczenia osobiste związane z prawami rzeczowymi następuje pod warunkiem łącznego ich dochodzenia z tymi prawami. Przykładem tego rodzaju roszczeń osobistych jest m.in. roszczenie o zapłatę wierzytelności hipotecznych lub o świadczenie z tytułu dożywocia (art. 910 § 2 k.c.), żądanie ustalenia istnienia wierzytelności hipotecznej czy ustalenia nieistnienia długu osobistego. Dla dochodzenia tych roszczeń właściwość sądu nie jest więc wyłączna, lecz jedynie pochodna i warunkowa. W związku z tym, w wypadku dochodzenia ich w drodze odrębnego procesu decydują o właściwości sądu przepisy o właściwości ogólnej lub przemiennej.

Wyjątek w tej materii dotyczy spraw o ustalenie wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego, w związku z odwołaniem właściwego organu lub użytkownika wieczystego od orzeczenia samorządowego kolegium odwoławczego. W tym sprawach miejsce położenia nieruchomości wyznacza właściwość wyłączną sądu (art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, j. t. Dz. U. z 2016 r., poz. 2147, ze zm., dalej: „u.g.n.”). Jednak sprawa o ustalenie wysokości opłaty rocznej nie jest tożsama ze sprawą o zapłatę należności z tytułu opłat rocznych za użytkowanie wieczyste, czyli o zapłatę opłat już wymagalnych, co oznacza, że w tej sprawie przepis art. 80 ust. 1 u.g.n. nie ma zastosowania.

Okoliczność, że stosunek prawny łączący właściciela i użytkownika wieczystego, niezależnie od źródła powstania użytkowania wieczystego, zawiera także elementy stosunku zobowiązaniowego, wynikające z umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste (art. 234 k.c. w zw. z art. 155 § 1 k.c.), które obejmują m.in. kwestię opłat rocznych za korzystanie z gruntu, czyni otwartą możliwość rozważenia w konkretnej sprawie zastosowania przepisów o właściwości przemiennej (art. 34 k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 pkt 2 in fine k.p.c.). Regulowanie opłat rocznych dotyczy wykonywania umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, zaś przepis art. 34 k.p.c. nie różnicuje rodzaju umów (lege non distinguente nec nostrum est distinguere).

Uchwała SN z dnia 24 maja 2017 r., III CZP 14/17

Standard: 36299 (pełna treść orzeczenia)