Zajęcie ruchomości pozostającej we władaniu osoby trzeciej

Nie ulega wątpliwości, że uzyskanie przez wierzyciela w drodze przymusu należnego mu świadczenia ma nastąpić z majątku dłużnika. Znajduje to odzwierciedlenie w art. 845 § 2 k.p.c., zgodnie z którym zająć można ruchomości dłużnika będące bądź w jego władaniu, bądź we władaniu samego wierzyciela, który do nich skierował egzekucję.

Ruchomości dłużnika będące we władaniu osoby trzeciej można zająć tylko wówczas, gdy osoba ta zgadza się na ich zajęcie albo przyznaje, że stanowią one własność dłużnika, oraz w wypadkach wskazanych w ustawie.

Przez władanie należy rozumieć wprawdzie faktyczne dysponowanie rzeczą, bez względu na stosunek prawny osoby władającej do rzeczy (zob. wyroki SN z dnia 15 lutego 1991 r., IV CR 550/90 i z dnia 15 lutego 2001 r., II CKN 385/00), trzeba jednak zauważyć, że odnośna regulacja jest swego rodzaju ułatwieniem, pozwalającym komornikowi na sprawne wdrożenie środków przymusu, oraz konsekwencją zasady, zgodnie z którą komornik nie jest uprawniony do rozstrzygania kwestii materialnoprawnych.

Racje, które legły u podstaw tej regulacji tracą jednak swoje znaczenie, jeżeli komornikowi zostanie przedłożony niebudzący wątpliwości dowód, że ruchomości będące we władaniu dłużnika lub wierzyciela są własnością osoby trzeciej. Dokonywanie zajęcia i pouczanie właściciela zajętej ruchomości o potrzebie wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 841 k.p.c. byłoby w takiej sytuacji jedynie mnożeniem postępowań sądowych i związanych z tym kosztów. Przemawiają za tym także dyrektywy wykładni językowej, które nakazują przyjąć, iż w art. 845 § 2 k.p.c. nie chodzi o zajęcie jakichkolwiek ruchomości będących we władaniu dłużnika, lecz o zajęcie „ruchomości dłużnika”.

Zasada, zgodnie z którą komornik nie jest uprawniony ani do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym, ani do badania stosunku prawnego, w jakim pozostaje dłużnik do ruchomości będącej w jego władaniu, doznaje niekiedy wyjątku.

Jeżeli komornikowi zostanie przedstawiony niebudzący wątpliwości dowód, że ruchomość będąca we władaniu dłużnika jest własnością osoby trzeciej, to nie chodzi o rozstrzyganie przez komornika kwestii materialnoprawnych i badanie stosunku prawnego, w jakim pozostaje dłużnik do ruchomości, a jedynie o ocenę przedstawionych dowodów z punktu widzenia przesłanki „niebudzącej wątpliwości”. W razie wykazania tej przesłanki komornik nie powinien dokonywać zajęcia danej ruchomości. Tylko w razie sprzeciwu uczestników postępowania i sporu co do własności ruchomości za uzasadnione należy uznać pouczenie osoby trzeciej o konieczności wytoczenia powództwa o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji i oczekiwanie na wynik procesu.

Wyrok SN z dnia 25 kwietnia 2017 r., V CSK 364/16

Standard: 38901 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli w tytule wykonawczym zaznaczono, że na zabezpieczenie roszczeń pieniężnych wierzyciela należy zająć oznaczone ruchomości będące we władaniu wskazanej w nim osoby trzeciej (art. 739, art. 747 pkt 1 k.p.c.), to komornik - zajmując je mimo sprzeciwu tej osoby i zaprzeczenia przez nią własności dłużnika (art. 743, art. 845 k.p.c.) - nie narusza przepisów prawa egzekucyjnego. Osoba trzecia więc może bronić swych - przez tę czynność naruszonych - praw podmiotowych tylko w drodze powództwa o zwolnienie zajętych przedmiotów od egzekucji (art. 841 k.p.c.).

Ruchomości pozostające we władaniu osoby trzeciej można zająć tylko wówczas, gdy osoba ta wyraża zgodę na ich zajęcie albo przyznaje, że stanowią one własność dłużnika (art. 845 § 2 zdanie 1 k.p.c.). Nie oznacza to jednak, że - pomijając tu odstępstwa od tej zasady przewidziane w przepisach szczególnych - zajęcie ruchomości mimo sprzeciwu tej osoby powinno być w każdej sytuacji uznane za wadliwą czynność egzekucyjną. W postanowieniu zawierającym zarządzenie tymczasowe może przecież sąd - określając zakres uprawnienia wierzyciela i obowiązek dłużnika realizowany w egzekucji - nakazać jednocześnie komornikowi dokonanie konkretnej czynności egzekucyjnej w sposób wskazany w wykonywanym zarządzeniu tymczasowym. Okoliczność, że taki nakaz wiąże wykonawczy organ egzekucyjny, prowadzi do wniosku, iż zakaz, o jakim mowa w powołanym już zdaniu 1 § 2 art. 845 k.p.c., nie stwarza przeszkody w skierowaniu egzekucji do ruchomości pozostającej we władaniu osoby trzeciej, gdy w realizowanym tytule wykonawczym polecono komornikowi zająć rzeczy u tej osoby. Oznacza to, że zajmując te nieruchomości wbrew wyraźnemu sprzeciwowi osoby trzeciej, komornik - w takiej sytuacji - nie narusza przepisu art. 845 § 2 zdanie 1 k.p.c.

Osoba trzecia więc może na podstawie wniosku, o jakim mowa w art. 825 pkt 3 k.p.c., spowodować zwolnienie od egzekucji ruchomości u niej zajętych tylko wtedy, gdy tego zajęcia dokonano w toku egzekucji prowadzonej w sposób oczywiście sprzeczny z treścią tytułu wykonawczego. Zajmując mimo sprzeciwu powodów i zaprzeczenia dłużnika własność dłużnika - oprzyrządowanie do ciągnika, złożone w warsztacie ślusarskim powodów, komornik jednak nie przekroczył granic wyznaczonych mu do tego w realizowanym zabezpieczeniu powództwa, skoro tytuł wykonawczy obejmował wyraźny nakaz skierowania egzekucji do tych rzeczy pozostających w ich władaniu. Oznacza to, że przy rozpoznawaniu rewizji nie powstało sygnalizowane zagadnienie, czy ten środek przeciwko egzekucji - tudzież skarga przewidziana w art. 767 k.p.c. - konkurują z powództwem ekscydencyjnym, czy też z nim wzajemnie się wyłączają. Aktualizowałoby się bowiem ono w sytuacji, gdyby u powodów dokonano zajęcia, z naruszeniem art. 845 § 2 zdanie 1 k.p.c., co nie miało miejsca, gdy zawarty w nim nakaz stał się bezprzedmiotowy ze względu na treść tytułu wykonawczego. 

Uchwała SN z dnia 13 lutego 1981 r., III CZP 71/80

Standard: 31786 (pełna treść orzeczenia)