Roszczenia z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów należących do gospodarstwa rolnego

Przed działem spadku gospodarstwa rolnego spadkobierca, który dziedziczy to gospodarstwo, może rozporządzać poszczególnymi przedmiotami należącymi do tego gospodarstwa tylko za zgodą wszystkich pozostałych spadkobierców dziedziczących gospodarstwo albo po uzyskaniu stosownego rozstrzygnięcia sądowego (art. 1058 w zw. z art. 1035 i art. 199 k.c.). Jeżeli taki spadkobierca dokonał wspomnianego rozporządzenia bez wymaganej zgody albo uzyskania rozstrzygnięcia sądowego, to w postępowaniu o dział spadku gospodarstwa rolnego sąd rozstrzyga o wynikłym stąd i zgłoszonym roszczeniu, jako dotyczącym posiadania poszczególnych przedmiotów należących do gospodarstwa, w kręgu współspadkobierców dziedziczących to gospodarstwo (art. 686 k.p.c.).

Z przepisów art. 618 § 2 i 3 w zw. m.in. z wyżej powołaną dyspozycją art. 686 i art. 688 k.p.c. wynika, że w postępowaniu o dział spadku gospodarstwa rolnego chodzi o załatwienie całokształtu stosunków, jakie powstały pomiędzy współspadkobiercami dziedziczącymi to gospodarstwo, m.in - w zakresie roszczeń pomiędzy tymi współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów należących do gospodarstwa. Dlatego w myśl art. 618 § 3 w zw. z art. 688 k.p.c. po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o dziale spadku gospodarstwa rolnego, uczestnik tego postępowania, tj. uczestnik, który dziedziczy gospodarstwo rolne, nie może dochodzić od takiego samego uczestnika roszczenia m.in. z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów należących do gospodarstwa, chociażby nie były one zgłaszane w postępowaniu o dział spadku tego gospodarstwa.

Natomiast spadkobierca, który nie dziedziczy gospodarstwa rolnego, a przed działem spadku tego gospodarstwa zbywa poszczególne przedmioty należące do gospodarstwa, znajduje się w pozycji nie współspadkobiercy, lecz osoby trzeciej. Spadkobiercy, który dziedziczy gospodarstwo rolne, przysługuje przeciwko wspomnianemu spadkobiercy roszczenie z tytułu zbycia przez niego przedmiotów należących do gospodarstwa, do którego nie ma żadnych uprawnień, ale w postępowaniu o dział spadku gospodarstwa roszczenie przeciwko temu ostatniemu spadkobiercy, jako nie dziedziczącemu gospodarstwa, nie może być skutecznie zgłoszone. Przeto również uczestnik, któremu prawomocnym postanowieniem o dziale spadku gospodarstwa rolnego sąd przyznał to gospodarstwo, może od spadkobiercy, który nie dziedziczy tego gospodarstwa, dochodzić w drodze procesu roszczenia z tytułu zbycia przez niego przed działem spadku gospodarstwa przedmiotów należących do tego gospodarstwa, chociażby spadkobierca ten był uczestnikiem w sprawie o dział spadku gospodarstwa.

Uchwała SN z dnia 30 maja 1980 r., III CZP 26/80

Standard: 31697 (pełna treść orzeczenia)