Uchwała z dnia 1980-05-30 sygn. III CZP 26/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 26/80

Uchwała z dnia 30 maja 1980 r.

Przewodniczący: Sędzia SN G. Dąbrowski. Sędziowie SN: R. Czarnecki (sprawozdawca), J. Ignatowicz.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Zdzisława F. przeciwko Janowi F. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 28 lutego 1980 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy spadkobierca, który nie dziedziczy gospodarstwa rolnego, a który uczestniczył w postępowaniu działowym, którego przedmiotem było jedynie gospodarstwo rolne, może być następnie pozwanym o wydanie przynależności, a także o inne roszczenia związane z posiadaniem gospodarstwa rolnego, z którymi to żądaniami powód, któremu przydzielono gospodarstwo rolne, w postępowaniu działowym nie występował?"

podjął następującą uchwałę:

Uczestnik, któremu prawomocnym postanowieniem o dziale spadku przyznano gospodarstwo rolne, może od spadkobiercy, który nie dziedziczy tego gospodarstwa, dochodzić w drodze procesu roszczenia z tytułu zbycia przez niego przed działem spadku przedmiotów należących do gospodarstwa, chociażby spadkobierca ten był uczestnikiem w sprawie o dział spadku gospodarstwa; w sprawie o dział tego gospodarstwa wspomniane roszczenie nie mogło być skutecznie zgłoszone.

Uzasadnienie

Wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczyli z mocy ustawy Zdzisław F. i jego siostra Maria G. W sprawie o dział spadku Zdzisław F. wskazał jako uczestnika m.in. brata Jana F. twierdząc, że po otwarciu spadku sprzedał on z gospodarstwa kilku składników inwentarza żywego i martwego, na tej podstawie wniósł o dokonanie rozliczenia, ale następnie cofnął ten wniosek. W postanowieniu z dnia 14.VII.1978 r. Sąd Rejonowy ustalił, że w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne o obszarze 5,44 ha i przyznał je na własność Zdzisławowi F., a umorzył postępowanie w pozostałej części.

W dniu 30.X.1978 r. Zdzisław F. wytoczył powództwo przeciwko Janowi F. o jego eksmisję z lokalu mieszkalnego zajmowanego w gospodarstwie rolnym, o wynagrodzenie za zajmowanie przez niego tego lokalu oraz o zwrot czynszu najmu, który pozwany otrzymywał za wynajętą osobie trzeciej część tego lokalu. Ponadto powód utrzymując, że po otwarciu spadku, a przed jego działem obejmującym gospodarstwo, pozwany sprzedał z gospodarstwa 4 świnie, 5 krów, wóz, uprząż konną i maszynkę do buraków, wniósł o zapłatę z tego tytułu 30.000 zł.

Na rozprawie w dniu 28.XII.1978 r. Sąd Rejonowy wydał wyrok częściowy, w którym nakazał pozwanemu, żeby opuścił on lokal mieszkalny położony w gospodarstwie rolnym, przy czym wyrok ten uprawomocnił się.

Z kolei wyrokiem wstępnym z dnia 30.III.1979 r. Sąd Rejonowy uznał za usprawiedliwione w zasadzie roszczenie powoda o zapłatę ze względu na sprzedaż przez pozwanego składników gospodarstwa rolnego.

Od powołanego wyroku pozwany wniósł rewizję, a przy jej rozpoznawaniu Sąd Wojewódzki przedstawił do rozstrzygnięcia wyżej przytoczone zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Rejonowy orzekł tylko o zasadzie roszczenia o "zapłatę", a powód nie wniósł rewizji. W istocie więc Sądowi Wojewódzkiemu nie chodzi o to, czy w okolicznościach sprawy Jan F. może być pozwanym o "wydanie" przynależności, a także o "inne roszczenia" związane z posiadaniem gospodarstwa rolnego, lecz o to, czy w okolicznościach sprawy powód może dochodzić od pozwanego roszczenia z tytułu zbycia przez niego przedmiotów należących do spadkowego gospodarstwa.

Otóż gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku stanowi wyodrębnioną część majątku spadkowego. Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (jedn. tekst: Dz. U. z 1972 r. Nr 31, poz. 215 ze zm.) do gospodarstwa rolnego zalicza się nieruchomości, a m.in. również inwentarz żywy i martwy. Ta wyodrębniona część majątku spadkowego stanowiąca gospodarstwo rolne, podlega szczególnym zasadom dziedziczenia, mianowicie - dziedziczą ją tylko spadkobiercy odpowiadający warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Przed działem spadku gospodarstwa rolnego spadkobierca, który dziedziczy to gospodarstwo, może rozporządzać poszczególnymi przedmiotami należącymi do tego gospodarstwa tylko za zgodą wszystkich pozostałych spadkobierców dziedziczących gospodarstwo albo po uzyskaniu stosownego rozstrzygnięcia sądowego (art. 1058 w zw. z art. 1035 i art. 199 k.c.). Jeżeli taki spadkobierca dokonał wspomnianego rozporządzenia bez wymaganej zgody albo uzyskania rozstrzygnięcia sądowego, to w postępowaniu o dział spadku gospodarstwa rolnego sąd rozstrzyga o wynikłym stąd i zgłoszonym roszczeniu, jako dotyczącym posiadania poszczególnych przedmiotów należących do gospodarstwa, w kręgu współspadkobierców dziedziczących to gospodarstwo (art. 686 k.p.c.).

Z przepisów art. 618 § 2 i 3 w zw. m.in. z wyżej powołaną dyspozycją art. 686 i art. 688 k.p.c. wynika, że w postępowaniu o dział spadku gospodarstwa rolnego chodzi o załatwienie całokształtu stosunków, jakie powstały pomiędzy współspadkobiercami dziedziczącymi to gospodarstwo, m.in - w zakresie roszczeń pomiędzy tymi współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów należących do gospodarstwa. Dlatego w myśl art. 618 § 3 w zw. z art. 688 k.p.c. po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o dziale spadku gospodarstwa rolnego, uczestnik tego postępowania, tj. uczestnik, który dziedziczy gospodarstwo rolne, nie może dochodzić od takiego samego uczestnika roszczenia m.in. z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów należących do gospodarstwa, chociażby nie były one zgłaszane w postępowaniu o dział spadku tego gospodarstwa.

Natomiast spadkobierca, który nie dziedziczy gospodarstwa rolnego, a przed działem spadku tego gospodarstwa zbywa poszczególne przedmioty należące do gospodarstwa, znajduje się w pozycji nie współspadkobiercy, lecz osoby trzeciej. Spadkobiercy, który dziedziczy gospodarstwo rolne, przysługuje przeciwko wspomnianemu spadkobiercy roszczenie z tytułu zbycia przez niego przedmiotów należących do gospodarstwa, do którego nie ma żadnych uprawnień, ale w postępowaniu o dział spadku gospodarstwa roszczenie przeciwko temu ostatniemu spadkobiercy, jako nie dziedziczącemu gospodarstwa, nie może być skutecznie zgłoszone. Przeto również uczestnik, któremu prawomocnym postanowieniem o dziale spadku gospodarstwa rolnego sąd przyznał to gospodarstwo, może od spadkobiercy, który nie dziedziczy tego gospodarstwa, dochodzić w drodze procesu roszczenia z tytułu zbycia przez niego przed działem spadku gospodarstwa przedmiotów należących do tego gospodarstwa, chociażby spadkobierca ten był uczestnikiem w sprawie o dział spadku gospodarstwa.

Z przedstawionych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1980 r., Nr 12, poz. 229