Stan wyłączający świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli – działania sądu z urzędu

Wobec skutecznego podniesienia przez pozwanego okoliczności mogącej uzasadniać uznanie umowy będącej podstawą dochodzonego roszczenia za bezwzględnie nieważną, tj. wady oświadczenia woli uzasadniającego uznanie, że w dacie zawarcia umowy pozwany z uwagi na chorobę psychiczną działał w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, Sąd zobligowany był do wyjaśnienia tej okoliczności, tj. przeprowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego, dokonania ustaleń faktycznych i oceny prawnej, czego nie uczynił, uznając zarzut nieważności czynności prawnej za spóźniony. Tym samym Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Należy mieć także na względzie, że w sprawie, w której wyłania się kwestia nieważności bezwzględnej umowy (którą powoduje działanie w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli) sąd kwestię tę bierze z urzędu pod rozwagę jako przesłankę swego rozstrzygnięcia (por. wyrok SN z dnia 3 listopada 2010 r., V CSK 142/10, postanowienie SN z dnia 19 grudnia 1984 r., III CRN 183/84).

Sąd Apelacyjny zauważa również, że działalność sądu z urzędu powinna być podejmowana tylko wyjątkowo i w uzasadnionych sytuacjach, jednakże do powyższych zaliczyć należy m.in. wskazaną bezwzględną nieważności czynności prawnej (por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 31 grudnia 2014 r., I ACa 989/14), którą mogła powodować ewentualna choroba psychiczna pozwanego w dacie zawarcia umowy, jako jedna z okoliczności wymienionych w art. 82 k.c., na którą powołał się pozwany.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 29 listopada 2016 r., VI ACa 1067/15

Standard: 31579 (pełna treść orzeczenia)

Oświadczenie woli złożone przez osobę w okolicznościach wskazanych w art. 82 k.c. jest nieważne z mocy prawa (ex tunc), a sąd wydaje jedynie orzeczenie deklaratoryjne potwierdzające ten fakt (ustala nieważność oświadczenia woli). Dla skuteczności twierdzenia powoda w tym zakresie nie było więc niezbędne wykazanie wcześniejszego złożenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych.

Wyrok SA w Poznaniu z dnia 26 lutego 2015 r., I ACa 653/14

Standard: 80284 (pełna treść orzeczenia)