Majątkowy charakter roszczenia o wyrażenie zgody na przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu umowy zobowiązującej

Roszczenie o wyrażenie zgody na przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu umowy, zobowiązującej do przeniesienia własności, realizowane na podstawie art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c., jest roszczeniem o charakterze majątkowym.

Roszczenie o przeniesienie prawa własności sprowadza się do możliwości domagania się od dłużnika zachowania czynnego (facere), polegającego na złożeniu odpowiedniego oświadczenia woli, bądź na dokonaniu innej czynności rozporządzającej (np. wydaniu rzeczy). Źródłem i podstawą tego roszczenia jest konkretny stosunek zobowiązaniowy, w którym określone są konkretne osoby oraz przedmiot tego stosunku. Skoro zaś chodzi o stosunek zobowiązaniowy, który ma za przedmiot świadczenie o charakterze majątkowym, już sama klasyfikacja uprawnień wynikających z prawa podmiotowego względnego, mającego swoje źródło w zobowiązaniach, prowadzi do wniosku, że roszczenie o wyrażenie zgody na przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności jest roszczeniem o charakterze majątkowym.

Uwzględniając przyczynowy charakter umowy zobowiązującej i rozporządzającej, odmówienie charakteru majątkowego roszczeniu nabywcy lub zbywcy o realizację umowy zobowiązującej poprzez zawarcie umowy przenoszącej własność nieruchomości prowadziłoby do oderwania takiego roszczenia od przyczyn prawnych umowy zobowiązującej. Oznaczałoby to także oderwanie orzeczenia sądu wydanego w trybie art. 64 k.c. i 1047 k.p.c. od causae umowy zobowiązującej i niemożności oceny jej ważności, co zgodnie z treścią art. 156 k.c. jest konieczną przesłanką skuteczności przeniesienia prawa własności.

Roszczenie zmierzające do realizacji uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości jest roszczeniem, u podstawy którego leży cel majątkowy - przyczyna przysporzenia. Na przykład umowa sprzedaży nieruchomości jest umową wzajemną, w której kupujący dąży do uzyskania własności lub innego prawa będącego przedmiotem umowy, sprzedawca - do uzyskania ceny w pieniądzach. Jeżeli na podstawie takiej umowy nie doszło jednocześnie do przeniesienia prawa własności, to każdej ze stron umowy przysługuje roszczenie, oparte na uprzednio dokonanej czynności zobowiązującej, zmierzające do realizacji podjętego celu gospodarczego. W sytuacji gdy dłużnik ma obowiązek złożenia określonego oświadczenia woli, w omawianym przypadku oświadczenia, że przenosi na kupującego prawo własności nieruchomości, a oświadczenia takiego nie chce złożyć, kodeks cywilny w art. 64 przyjmuje fikcję wykonania oświadczenia w ten sposób, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku zasądzającego na złożenie oświadczenia woli uchodzi ono za dokonane i wywołuje wszelkie związane z tym skutki prawne. Ten przymusowy sposób realizacji obowiązku dłużnika (zbywcy) nie wpływa jednak na zmianę charakteru tego obowiązku i nie stwarza jakiegoś nowego stanu prawnego oderwanego od poprzednio istniejącego zobowiązania. Stąd też nie można podzielić poglądu wyrażonego w uchwale III CZP 34/78, jakoby na podstawie orzeczenia sądowego wydanego w trybie art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c. powstał jakiś nowo ukształtowany i niezależny od woli i zachowania się zbywcy stosunek prawny.

Uchwała SN (7) z dnia 17 listopada 1981 r., III CZP 12/81

Standard: 31557 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenie o wyrażenie zgody na przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności jest roszczeniem o charakterze majątkowym, a tym samym podlega ogólnym zasadom o przedawnieniu roszczeń.

Umowy o przeniesienie własności mają charakter przyczynowy. Przy odpłatnym przeniesieniu własności tą przyczyną jest causa obligandi, w wypadku zaś zawarcia umowy rozporządzającej o wykonanie istniejącego zobowiązania - causa solvendi. Z charakteru umowy sprzedaży, zamiany, darowizny albo innej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności rzeczy na nabywcę, przedmiotu takich umów oraz skutków, jakie one wywierają w sferze majątkowej nabywcy i zbywcy, wynika, że roszczenia wynikające z tych umów mają charakter roszczeń majątkowych.

Tego stanowiska nie podważa okoliczność, że w wypadkach gdy z mocy przepisu lub na podstawie umowy stron umowa przenosząca własność rzeczy ma wywierać tylko skutek obligacyjny, a nie równocześnie rozporządzający, jak również w wypadku zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości pod warunkiem konieczne jest jeszcze zawarcie przez strony umowy rozporządzającej, a w braku zgody jednej ze stron druga strona na podstawie zawartej umowy zobowiązującej może wyegzekwować tę zgodę za pomocą orzeczenia sądowego.

Orzeczenie sądowe zastępuje wyrażenie woli przez zobowiązanego do jej wyrażenia, nie stwarza natomiast jakiegoś nowego stanu prawnego, oderwanego od poprzednio istniejącego zobowiązania.

Wyrok SN z dnia 25 maja 1979 r., III CRN 83/79

Standard: 31556 (pełna treść orzeczenia)