Wyrok z dnia 1979-05-25 sygn. III CRN 83/79

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 83/79

Wyrok z dnia 25 maja 1979 r.

Roszczenie o wyrażenie zgody na przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności jest roszczeniem o charakterze majątkowym, a tym samym podlega ogólnym zasadom o przedawnieniu roszczeń.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Majorowicz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: T. Bukowski, K. Olejniczak.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Wiktora Ignacego K. i Łucji K. przeciwko Witoldowi C. i Halinie C. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie własności udziału w nieruchomości miejskiej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 20 października 1978 r.

oddalił rewizję nadzwyczajną.

Uzasadnienie

W dniu 8.IV.1964 r. w Państwowym Biurze Notarialnym w S. została zawarta umowa, według której Witold i Halina małżonkowie C. sprzedali Wiktorowi i Łucji K. - teściom i rodzicom zbywców - nie wydzieloną połowę działki położonej w S. przy ul. Sobieskiego 3, o powierzchni 2217 m², oznaczonej nr 1142. Umowa ta została zawarta pod warunkiem, że Skarb Państwa - b. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S. - nie skorzysta z prawa pierwokupu, zastrzeżonego w art. 30 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (tekst jedn.: Dz. U. z 1969 r. Nr 22, poz. 159).

W § 3 tejże umowy sprzedawcy oświadczyli, że otrzymali już od kupujących uzgodnioną cenę w kwocie 19.500 zł i że w razie nieskorzystania przez Skarb Państwa z prawa pierwokupu zobowiązują się przenieść na ich własność idealną połowę opisanej w akcie nieruchomości.

Ponadto w umowie tej strony zgodnie oświadczyły, że własnym kosztem i staraniem zbudowali na przedmiotowej działce jednopiętrowy dom mieszkalny, ustaliły, iż kupujący będą użytkowali - tak jak dotychczas - wyłącznie lokal na parterze, sprzedawcy zaś - wyłącznie lokal na piętrze.

W pozwie, który do Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim wpłynął 6.IV.1978 r., małżonkowie K. domagali się zobowiązania małżonków C. do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia na powodów własności nie wydzielonej połowy szczegółowo opisanej nieruchomości, powołując się na zawartą w 1964 r. wspomnianą wyżej notarialną umowę i podając, że Skarb Państwa z prawa pierwokupu tej nieruchomości nie skorzystał.

Tę ostatnią okoliczność powodowie potwierdzili załączonym do pozwu pismem Naczelnika Miasta i Gminy S. z dnia 18.X.1977 r.

Pozwani nie uznali powództwa, zarzucając, iż nie godzą się przenieść na powodów własności połowy przedmiotowej nieruchomości, nie wpłacili ono bowiem podanej w akcie notarialnym kwoty, a poza tym - w ich ocenie - umowa ta jest "fałszywa".

Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 29.V.1978 r. powództwo uwzględnił. Jako podstawę prawną swojego rozstrzygnięcia Sąd powołał art. 389 § 2 k.c. Treść uzasadnienia orzeczenia Sądu Rejonowego wskazuje, że Sąd ten miał na względzie nie tylko wymieniony wyraźnie przepis art. 389 k.c. (błędnie podając § 2, którego to paragrafu artykuł ten w ogóle nie ma), ale również art. 390 § 2 i 3 k.c., skoro stwierdza, iż powodowie mogą skutecznie domagać się "zawarcia umowy przyrzeczonej" i że roczny termin przewidziany do zgłoszenia takiego żądania - przewidziany w § 3 art. 390 k.c. - należy liczyć od dnia 14.X.1977 r., tj. od daty pisma Naczelnika Miasta i Gminy S., w którym informuje on o zrezygnowaniu z prawa pierwokupu przedmiotowej nieruchomości.

Pozwani małżonkowie C. zaskarżyli wyrok Sądu Rejonowego, zarzucając, iż zgłoszone przez powodów roszczenie oparte jest na pozornej umowie, a przede wszystkim, że jest ono przedawnione zarówno w świetle przepisów art. 117 i 118 k.c., jak i art. 390 § 3 k.c. (błędnie podając art. 389 § 2 k.c.), skoro oświadczenie Skarbu Państwa w przedmiocie prawa pierwokupu powinno było nastąpić - zgodnie z art. 35 pkt 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. (tekst jedn.: z 1969 r. Dz. U. Nr 22, poz. 159) - w ciągu trzech miesięcy od chwili powiadomienia Naczelnika Miasta przez notariusza z urzędu o treści zawartej przez strony umowy. Według skarżących, gdyby nawet przyjąć, że notariusz wysłał zawiadomienie do Naczelnika Miasta nie natychmiast po zawarciu przez strony umowy, lecz w 1965 r., to roczny termin do zgłoszenia przez powodów roszczenia minął już bardzo dawno.

Sąd Wojewódzki w Białymstoku wyrokiem z dnia 20.X.1978 r. zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił, orzekając o kosztach procesu.

Sąd Wojewódzki stwierdził, że niniejsza sprawa nie może być rozstrzygnięta na podstawie art. 389 i 390 § 2 k.c., bowiem błędne jest stanowisko Sądu I instancji, iż umowa stron z 1964 r. jest umową przedwstępną. Według oceny Sądu Wojewódzkiego umowa ta jest umową sprzedaży pod warunkiem nieskorzystania przez Skarb Państwa z prawa pierwokupu, roszczenie zaś powodów jest roszczeniem majątkowym, do którego mają zastosowanie ogólne przepisy o przedawnieniu.

W konsekwencji tego stwierdzenia Sąd Wojewódzki uznał, że w okolicznościach sprawy należy przyjąć, iż gdyby nawet 10-letni termin przedawnienia zaczął biec nie od 1964 r., tj. od roku, w którym umowa stron została zawarta, lecz od 1966 r., to zgłoszone przez powodów w 1978 r. roszczenie jest już przedawnione i z tych względów powództwo należało oddalić.

Wyrok Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, wnosząc o uchylenie tego wyroku i oddalenie rewizji pozwanych Witolda i Heleny małżonków C. od wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 29.V.1978 r. ewentualnie o uchylenie również wyroku Sądu Rejonowego i o przekazanie sprawy wymienionemu do ponownego rozpoznania.

Skarżący zarzuca wyrokowi Sądu Wojewódzkiego rażące naruszenie art. 387 i 390 § 1 k.p.c. oraz art. 117 i 118 k.c. w związku z art. 155 § 1 k.c., art. 64 k.c. i 1047 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Rewizja nadzwyczajna wyraża pogląd, że Sąd Wojewódzki, aczkolwiek prawidłowo ocenił umowę stron z 1964 r., to jednak ostatecznie wyciągnął wadliwe wnioski co do charakteru zgłoszonego przez powodów roszczenia, błędnie przyjmując, że roszczenie ich jest roszczeniem majątkowym. Błędnie również uznał Sąd Wojewódzki, iż w sprawie niniejszej mają zastosowanie ogólne przepisy o przedawnieniu z art. 117 i 118 k.c.

Skarżący powołuje się dla poparcia tego stanowiska na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15.VI.1978 r. III CZP 34/78 (nie publikowaną), w której wyrażono pogląd, że roszczenie o wyrażenie zgody na przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nie ulega przedawnieniu.

Skład rozpoznający niniejszą sprawę nie podziela tego poglądu, uznając go za odosobniony na tle dotychczasowego orzecznictwa, jak również poglądów w nauce prawa. Wynikające bowiem z umowy zobowiązującej roszczenie nabywcy nieruchomości o wyrażenie zgody przez zbywcę na przejście prawa własności ma charakter roszczenia majątkowego.

Umowy o przeniesienie własności mają charakter przyczynowy. Przy odpłatnym przeniesieniu własności tą przyczyną jest causa obligandi, w wypadku zaś zawarcia umowy rozporządzającej o wykonanie istniejącego zobowiązania - causa solvendi. Z charakteru umowy sprzedaży, zamiany, darowizny albo innej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności rzeczy na nabywcę, przedmiotu takich umów oraz skutków, jakie one wywierają w sferze majątkowej nabywcy i zbywcy, wynika, że roszczenia wynikające z tych umów mają charakter roszczeń majątkowych. Tego stanowiska nie podważa okoliczność, że w wypadkach gdy z mocy przepisu lub na podstawie umowy stron umowa przenosząca własność rzeczy ma wywierać tylko skutek obligacyjny, a nie równocześnie rozporządzający, jak również w wypadku zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości pod warunkiem konieczne jest jeszcze zawarcie przez strony umowy rozporządzającej, a w braku zgody jednej ze stron druga strona na podstawie zawartej umowy zobowiązującej może wyegzekwować tę zgodę za pomocą orzeczenia sądowego. Orzeczenie sądowe zastępuje wyrażenie woli przez zobowiązanego do jej wyrażenia, nie stwarza natomiast jakiegoś nowego stanu prawnego, oderwanego od poprzednio istniejącego zobowiązania.

Z tych względów nie można podzielić poglądu wyrażonego w rewizji nadzwyczajnej, że roszczenie o wyrażenie zgody na przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nie jest roszczeniem o charakterze majątkowym, a tym samym nie podlega ogólnym zasadom o przedawnieniu roszczeń.

Również względy wynikające z wykładni celowościowej przemawiają za przyjęciem reprezentowanego tutaj poglądu. Obrót nieruchomościami wymaga możliwie jasnych sytuacji, wskazujących, kto jest właścicielem danej nieruchomości. Tym się tłumaczy m.in. przyjęcie przez nowego ustawodawcę zasady przejęcia prawa własności solo consensu, na podstawie umowy wywołującej skutek zobowiązująco-rozporządzający, z dopuszczeniem nielicznych wyjątków od tej zasady, wprowadzenie stosunkowo krótkich terminów dla realizacji ustawowego prawa pierwokupu. Przyjęcie poglądu reprezentowanego w rewizji nadzwyczajnej stwarza możliwość realizacji roszczenia o zawarcie umowy rozporządzającej bez jakichkolwiek granic czasowych, co oczywiście podważałoby pewność obrotu nieruchomościami.

Z tych względów Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej.

OSNC 1980 r., Nr 1, poz. 10