Zarząd majątkiem dziecka (art. 101 k.r.o.)

Wyjaśnienia wymaga, iż na gruncie prawa polskiego obowiązuje zasada wedle której to rodzice sprawują zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską (art. 101 § 1 k.r.o). Sprawując ten zarząd winni oni postępować w taki sposób, który prowadzi do zachowania majątku dziecka w stanie niepogorszonym, działając przy tym ze starannością ogólnie wymaganą w stosunkach danego rodzaju. Nie mogą przy tym bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko (art. 101 § 3 k.r.o.). 

Na gruncie prawa materialnego, każda czynność prawna przekraczająca zakres zwykłego zarządu, dotycząca majątku dziecka, dokonana bez zezwolenia sądu opiekuńczego jest czynnością prawną bezwzględnie nieważną, gdyż jest czynnością sprzeczną z prawem (art. 58 § k.c.).

W postępowaniu cywilnym nie wyróżnia się czynności zwykłego zarządu ani czynności przekraczających jego zakres. Na tym tle w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się trafny pogląd, iż co prawda nie każda czynność procesowa - nawet o dużej wartości jej przedmiotu - wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego, to jednak takie czynności jak wytoczenie powództwa w imieniu małoletniego, zawsze powinny być oceniane w kategoriach ochrony dobra dziecka i w tym kontekście wytoczenie na korzyść dziecka powództwa mogłoby być ocenione tylko wyjątkowo, jako wymagające zezwolenia sądu opiekuńczego (wyrok SN z 30 kwietnia 2019 r., I CSK 79/18). 

Zasadą jest, iż w ramach kompetencji zawartej w treści art. 101 k.r.o. rodzic może dokonywać czynności procesowych w imieniu dziecka, kierując się jego dobrem w granicach należytej staranności. Te bowiem czynności procesowe rodziców podejmowane imieniem ich małoletnich dzieci, które w sposób niebudzący wątpliwości prowadzić mogą tylko do polepszenia ich sytuacji prawnej, nie wymagają dla swej ważności zezwolenia sądu opiekuńczego. Odmiennie należy jednak ocenić te działania procesowe, które mogą sytuację małoletnich pogorszyć. Te czynności wymagać już będą - jako zasada - zezwolenia sądu opiekuńczego.

Wyrok SN z dnia 18 maja 2022 r., II CSKP 993/22

Standard: 66798 (pełna treść orzeczenia)

Pojęcie „zwykły zarząd” majątkiem dziecka nie zostało zdefiniowane w ustawie a, wobec znaczących różnic instytucji, niecelowe jest odwoływanie się do sposobu rozumienia „zarządu” majątkiem wspólnym małżonków (art. 29, art. 37 k.r.o.) oraz przedmiotem współwłasności (art. 199 - art. 203 k.c.).

Zarząd majątkiem dziecka obejmuje czynności faktyczne, prawne i procesowe (w postępowaniach sądowych i administracyjnych) dotyczące przedmiotów wchodzących w skład tego majątku, ich nabywania, obciążania i zbywania.

Przy kwalifikacji czynności prawnych, dokonywanych przez przedstawicieli ustawowych małoletnich, w aspekcie „zwykłego zarządu” niezbędne jest odniesienie się do przyjętej w orzecznictwie i piśmiennictwie wykładni tego pojęcia oraz do kryteriów subiektywnych, bowiem taka sama czynność może w indywidualnych okolicznościach faktycznych danej sprawy, z uwagi na wartość majątku, cel, znaczenie, rodzaj i skutki czynności, stanowić lub przekraczać zakres zwykłego zarządu (por. wyroki SN z dnia 22 października 1968 r., II PR 433/68, z dnia 16 listopada 1982 r., I CR 234/82).

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000 r., I CKN 319/00 wyjaśniono, że obiektywnym i sprawdzalnym miernikiem przekroczenia zakresu zwykłego zarządu przez daną czynność jest jej ciężar gatunkowy, wartość i skutki wywołane w sferze majątku małoletniego, oraz szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych. Przyjęto, że spośród czynności dotyczących nieruchomości małoletnich zakres zwykłego zarządu przekraczają:

obciążenie hipoteką (por. postanowienie SN z dnia 12 grudnia 1997 r., III CKU 92/97),

umowa dzierżawy (por. wyrok SN z dnia 3 kwietnia 2007 r., II UK 178/06),

przekazanie działek rolnych w bezpłatne użytkowanie (por. wyrok NSA z dnia 13 marca 2014 r., II GSK 2102/12).

Uchwała SN z dnia 15 lutego 2019 r., III CZP 85/18

Standard: 31321 (pełna treść orzeczenia)