Wygaśnięcie pełnomocnictwa w razie śmierci strony albo utraty przez stronę zdolności sądowej (art. 96 k.p.c.)

W art. 96 zd. 1 k.p.c. wyraźnie uregulowano, że wygaśnięcie pełnomocnictwa jest efektem utraty przez stronę zdolności sądowej, a zarazem pominięto unormowanie następstw utraty zdolności procesowej. Jednocześnie w przepisach poświęconych innym instytucjom procesowym Kodeks postępowania cywilnego wiąże określone skutki prawne z wystąpieniem obu tych, odrębnie wymienianych, przypadków – także jeśli prowadzą one do tożsamych konsekwencji. W szczególności art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. stanowi podstawę do zawieszenia postępowania zarówno w razie utraty zdolności sądowej, jak i zdolności procesowej. Wobec tego nie można uznać, by redakcja art. 96 zd. 1 k.p.c., pomijająca przypadek utraty zdolności procesowej, była wynikiem niedopatrzenia, i rozciągać skutek wygaśnięcia pełnomocnictwa procesowego na – nieunormowany w tym przepisie – przypadek ubezwłasnowolnienia strony (uczestnika postępowania).

Postanowienie SN z dnia 25 czerwca 2024 r., III CZ 97/24

Standard: 81516 (pełna treść orzeczenia)

Po śmierci mocodawcy pełnomocnik nie może podjąć innych czynności procesowych z wyjątkiem tych, które zmierzają do zawieszenia postępowania. Również w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie II UKN 657/00, Sąd Najwyższy przyjął, że na podstawie art. 96 k.p.c. śmierć strony powoduje wygaśnięcie pełnomocnictwa, a wszystkie działania podjęte przez pełnomocnika po śmierci mandata są bezprawne, z wyjątkiem czynności zmierzających do zawieszenia postępowania.

Niezawieszenie postępowania i jego kontynuowanie po utracie zdolności sądowej przez stronę, bez wstąpienia w jej miejsce następców prawnych, powoduje nieważność postępowania (por. wyrok SN z dnia 15 lipca 1998 r. II CKU 19/98).

Możliwe jest kontynuowanie postępowania sądowego po śmierci strony, gdy znani są sądowi spadkobiercy tej strony i gdy zostaną oni wezwani do udziału w sprawie (por. orzeczenie SN z dnia 1.10.1949 r. C 1283/49).

Postanowienie SN z dnia 14 listopada 2008 r., I CZ 86/08

Standard: 44674 (pełna treść orzeczenia)

Pełnomocnik powoda może po jego śmierci do czasu zawieszenia postępowania przekształcić powództwo przez zmianę roszczenia o przywrócenie do pracy na żądanie odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę (art. 96 k.p.c.). Postępowanie podlega wówczas zawieszeniu, a nie umorzeniu i może być podjęte po zgłoszeniu udziału w postępowaniu przez następców prawnych lub spadkobierców pracownika (art. 45 § 1 lub art. 56 § 2 w związku z art. 63[1] § 2 k.p.).

Ustawowe umocowanie do dalszego działania pełnomocnika procesowego po śmierci mocodawcy nie ogranicza zakresu przedmiotowego dalszej reprezentacji procesowej, która jednak może obejmować czynności procesowe zmierzające jedynie do zawieszenia postępowania. W doktrynie na ogół przyjmuje się, że dla osiągnięcia tego celu (zawieszenia postępowania) pełnomocnik procesowy działa dalej z woli ustawodawcy jako osoba wykonująca zawód zaufania publicznego, która podejmuje działania w interesie nieujawnionych następców prawnych zmarłego mocodawcy, chociaż nie ma prawnego statusu ich pełnomocnika procesowego.

Śmierć strony jest co do zasady zdarzeniem prowadzącym do zawieszenia postępowania z urzędu (art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.), co oznacza, że śmierć strony może prowadzić do umorzenia postępowania tylko wówczas, gdy z tej przyczyny wydanie wyroku staje się zbędne lub niedopuszczalne (art. 355 § 1 in fine k.p.c.). Prowadzi to do wniosku, że błędne jest umorzenie postępowania z powodu śmierci strony, jeżeli pełnomocnik procesowy podejmuje uprawnione działania, na gruncie ustawowego umocowania z art. 96 zdanie drugie k.p.c., zmierzające do zawieszenia postępowania do czasu zgłoszenia się następców prawnych zmarłej strony.

Postanowienie SN z dnia 17 stycznia 2006 r., I PK 143/05

Standard: 44675 (pełna treść orzeczenia)

Nieważność postępowania zachodzi także wówczas, gdy sąd przed wydaniem wyroku nie został powiadomiony o śmierci strony (art. 379 pkt 2 KPC). Na podstawie art. 96 KPC wszystkie działania podjęte przez pełnomocnika po śmierci mandanta są bezprawne, z wyjątkiem czynności zmierzających do zawieszenia postępowania.

Wyrok SN z dnia 11 grudnia 2001 r., II UKN 657/00

Standard: 44677 (pełna treść orzeczenia)

W razie śmierci strony pełnomocnik procesowy upoważniony jest do podejmowania niezbędnych czynności procesowych zmierzających do zawieszenia postępowania, do których to czynności należy złożenie zażalenia na postanowienie, którym sąd zamiast zawiesić - błędnie umorzył postępowanie (art. 96 k.p.c. w związku z art. 91 pkt 1 k.p.c.).

Stosownie do treści art. 96 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe gaśnie wraz ze śmiercią strony. Pełnomocnik procesowy działa jednak aż do czasu zawieszenia postępowania, przy czym chodzi tu o zawieszenie prawomocne.

Przepis art. 96 k.p.c. należy rozumieć w ten sposób, że w razie śmierci strony pełnomocnik procesowy upoważniony jest do podejmowania niezbędnych czynności procesowych zmierzających do zawieszenia postępowania, a w tym upoważniony jest do złożenia zażalenia na postanowienie, którym sąd zamiast zawiesić - błędnie umorzył postępowanie.

Upoważnienie to do złożenia zażalenia na błędne postanowienie sądu wynika z treści art. 91 pkt 1 k.p.c. Z mocy bowiem samego prawa pełnomocnik upoważniony jest do podejmowania wszystkich czynności procesowych łączących się ze sprawą.

Postanowienie SN z dnia 6 sierpnia 1975 r., II CZ 114/75

Standard: 31012 (pełna treść orzeczenia)