Oznaczenie w akcie świadczenia co do przedmiotu, podstawy prawnej i tytuł prawnego zobowiązania dłużnika

Formą aktu notarialnego muszą być objęte wszystkie istotne elementy czynności prawnej, jaką jest oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji (art. 777 § 2 k.p.c.), w tym oznaczenie stosunku prawnego, z którego wynika egzekwowany na podstawie takiego tytułu obowiązek. 

Dopuszczenie natomiast przez ustawodawcę złożenia przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się egzekucji w odrębnym akcie notarialnym (art. 777 § 2 k.p.c.) rzeczywiście zaktualizowało zagadnienie potrzeby wskazywania w tymże oświadczeniu tytułu prawnego, z którego wynika zobowiązanie dłużnika. Tytuł ten może przy tym wynikać z różnych stosunków prawnych, tak z kontraktu jak i z deliktu czy też bezpodstawnego wzbogacenia; w stosunkach umownych źródłem zobowiązania może być również umowa ustna.

W orzecznictwie (por. wyrok SN z dnia 19 marca 1975 r. oraz uchwała z 7 marca 2008 r., III CZP 155/07) i w piśmiennictwie zgodnie wskazuje się, że tytuł prawny zobowiązania dłużnika powinien być w akcie notarialnym określony. Powinność ta jest następstwem kwalifikowania oświadczenia o poddaniu się egzekucji jako czynności prawnej (jednostronnej).

Czynność prawna dla swej skuteczności musi obejmować elementy konieczne i właściwe dla danej czynności. Stąd też treść minimalna tej czynności powinna zwierać m.in. jednoznaczne oświadczenie dłużnika, że poddaje się egzekucji dla wyegzekwowania przez oznaczonego wierzyciela oznaczonego świadczenia wynikającego z oznaczonego stosunku prawnego łączącego tego wierzyciela ze składającym oświadczenie. Tak więc wymogi tego, złożonego w formie aktu notarialnego, oświadczenia, opisane w punktach 4 i 5 art. 777 § 1 k.p.c. są koniecznym, aczkolwiek zaledwie kolejnym elementem tej czynności prawnej, a nie jej elementem wyłącznym.

Wskazanie stosunku prawnego będącego źródłem obowiązku świadczenia jest przy tym w literaturze traktowane jako chroniące prawa dłużnika, bowiem wyłącznie od jego woli wyrażonej w oświadczeniu zależy czy egzekucja świadczeń z danego, konkretnego stosunku prawnego, nastąpi na podstawie tak uzyskanego tytułu egzekucyjnego/wykonawczego czy też na podstawie np. orzeczenia sądu. Trafnie też dostrzega się, że pominięcie w takim tytule egzekucyjnym stosunku prawnego, z którego wynika egzekwowany obowiązek, otworzyłoby drogę do nadużyć, umożliwiłoby bowiem wykorzystanie powstałego tytułu do egzekwowania świadczeń z innych stosunków prawnych łączących strony o ile w ich ramach składający oświadczenie byłby dłużnikiem zobowiązanym do analogicznego świadczenia.

Ponieważ w obowiązującym porządku prawnym nie jest znane abstrakcyjne uznanie długu, a więc takie uznanie, które byłoby samoistnym źródłem zobowiązania powstającym niezależnie od tego czy uznany dług istniał w rzeczywistości (por. orzeczenie SN z dnia 19 maja 1961 r. I CR 540/60) tym samym wykluczyć należy możliwość przyjęcia, że złożone w takich warunkach oświadczenie o poddaniu się egzekucji stanowi samoistne źródło zobowiązania.

Art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. umożliwia dłużnikowi ochronę przed egzekucją prowadzoną na podstawie aktu notarialnego, przez wykazanie, że tytuł wykonawczy zawiera treść nie odpowiadającą rzeczywistemu stanowi rzeczy, w tym, że obowiązek objęty poddaniem się egzekucji, z racji nieważności umowy stanowiącej źródło tego obowiązku, nie istnieje.

Wyrok SN z dnia 12 czerwca 2015 r., II CSK 455/14

Standard: 65481 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Poddanie się dłużnika egzekucji w akcie notarialnym dotyczy świadczenia określonego zarówno co do przedmiotu (wysokości sumy pieniężnej, ilości rzeczy zamiennych lub indywidualnie oznaczonych), jak i co do podstawy prawnej.

Oznacza to, że dłużnik poddaje się egzekucji tylko co do tego, do czego zobowiązał się w akcie notarialnym, 

Jeżeli po podpisaniu aktu notarialnego strony zawarły dalszą umowę, na podstawie której dłużnik zobowiązał się do dalszych świadczeń na rzecz wierzyciela - to ten zwiększony obowiązek nie może być egzekwowany na podstawie aktu notarialnego. To samo dotyczy świadczeń zatajonych przez kontrahentów w akcie notarialnym.

Sprawa przedstawia się więc podobnie, jak w wypadku innych tytułów egzekucyjnych, np. wyroku. Wyrok zasądzający z określonego stosunku prawnego określoną w nim kwotę stanowi tytuł wykonawczy tylko co do tej kwoty, chociażby zobowiązanie dłużnika przekraczało zasądzoną sumę pieniężną.

Wyrok SN z dnia 19 marca 1975 r., III CRN 368/74

Standard: 30932 (pełna treść orzeczenia)