Wniosek osoby trzeciej spoza procesu o dopuszczenie do udziału (art. 195 i art. 196 k.p.c.)

Wstąpienie do sprawy w charakterze powoda na podstawie art. 196 k.p.c., może nastąpić nie samorzutnie przez osobę znajdującą się poza procesem, lecz tylko na wniosek dotychczasowego powoda. Samorzutne zgłoszenie się osoby mającej legitymację procesową - bez wniosku powoda – może być potraktowane, przy wystąpieniu wymaganych okoliczności, co najwyżej jako zgłoszenie interwencji (orz. SN z dnia 19 września 1974 r., II Cz 172/ 74).

Wyrok SN z dnia 11 marca 2005 r., II CK 487/04

Standard: 72465 (pełna treść orzeczenia)

Osobie pozostającej poza procesem nie przysługuje prawo wystąpienia z wnioskiem o dopuszczenie jej do udziału w sprawie w charakterze powoda na podstawie art. 196 § 1 k.p.c.

Jeżeli łączny udział takiej osoby ze wskazanym w pozwie powodem jest w sprawie konieczny, to możliwość działania z urzędu przez sąd, przewidziana w art. 195 § 1 k.p.c., nie oznacza, iż osoba taka nie może sama zgłosić inicjatywy przystąpienia do procesu.

W literaturze i orzecznictwie (por. uchwałę SN z dnia 18.VI.1968 r. III CZP 69/67) przyjęto, że nieuzasadniony wniosek strony o dokonanie przekształcenia powinien być oddalony, a na postanowienie takie stronie nie przysługuje zażalenie.

Odpowiednio należałoby przyjąć, że sposób rozstrzygania o wniosku osoby trzeciej o dopuszczenie do udziału w sprawie powinien - z braku szczególnych unormowań - wynikać z ogólnych zasad regulujących podejmowanie przez sąd decyzji procesowych. Według nich zaś (por. argument z art. 171, 372 i in. k.p.c.), jeżeli wniosek, środek odwoławczy itp. jest niedopuszczalny, to podlega odrzuceniu, jeżeli zaś jest jedynie merytorycznie nietrafny - oddaleniu.

W sytuacji przewidzianej w art. 196 k.p.c., wniosek osoby, która mogłaby być wskazana przez pierwotnego powoda jako ta, która powinna występować w sprawie w charakterze powoda, nie jest dopuszczalny. Decydującą bowiem przesłanką jest jedynie złożenie wniosku przez dotychczasowego powoda. Założeniem tego przepisu jest rozwiązanie sytuacji, w której okazało się, iż legitymacja czynna nie przysługuje powodowi, ma ją zaś inna osoba, a zatem wniosek na tej podstawie oparty nie byłby merytorycznie w sprawie niniejszej uzasadniony, to jednak rozważania te były o tyle zbędne, że wniosek - jako niedopuszczalny - musiałby ulec wówczas odrzuceniu.

Odmiennie należy ocenić sytuację na tle art. 195 k.p.c. Jakkolwiek także i w tym przepisie brak jest wprost uprawnienia dla nie występującej w charakterze powoda osoby, której łączny udział ze wskazanym w pozwie powodem jest w sprawie konieczny, do złożenia wniosku o dopuszczenie w tym charakterze do udziału w sprawie, niemniej jednak inne są tu przesłanki przekształcenia. Podobnie jak na tle art. 220 d.k.p.c., sąd działa z urzędu i możliwość zwrócenia się do powoda o oznaczenie osób nie biorących - mimo takiej konieczności - udziału w sprawie nie oznacza, iż osoba taka nie może zgłosić sama inicjatywy przystąpienia w takiej sytuacji do procesu. Owo "oznaczenie" bowiem nie jest przesłanką przekształcenia, lecz jedynie ma umożliwić wezwanie lub zawiadomienie współuczestników koniecznych.

Kolejnym zagadnieniem w sprawie jest dopuszczalność wniesienia zażalenia na postanowienie odmawiające dopuszczenia osoby, która pozostaje poza procesem, do udziału w sprawie. Skoro - jak o tym była mowa - przepisy art. 194 - 198 k.p.c. nie zawierają w tym względzie postanowień szczególnych, kwestia ta może być rozważana jedynie na gruncie ogólnej normy art. 394 § 1 k.p.c. W szczególności podstawy można by poszukiwać w założeniu, że postanowienie takie kończy, dla domagającego się udziału w procesie, postępowanie w sprawie, zwłaszcza że - odmiennie niż w wypadku stron - nie będzie on miał możliwości kwestionowania zasadności decyzji o przekształceniu przy składaniu środka odwoławczego od orzeczenia co do istoty sprawy (art. 368 pkt 5 k.p.c. oraz art. 383 k.p.c.).

Wniosek taki jednak byłby nietrafny już z tego względu, że wymagałby rozszerzającego traktowania pojęcia "postępowanie w sprawie" (skoro postępowania takiego nie kończy odmowa przekształcenia), a ponadto stawiałby osobę trzecią w pozycji korzystniejszej niż pozycja stron, którym zażalenie nie przysługuje (por. również postanowienie SN z dnia 10.XI.1970 r. II CZ 139/70).

W tej sytuacji Sąd I instancji byłby władny odrzucić zażalenie na podstawie art. 372 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. lub podlegałoby ono odrzuceniu w postępowaniu zażaleniowym (art. 375 zd. pierwsze w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.). Z braku możliwości zaskarżenia nie było podstaw (art. 357 § 2 k.p.c.) do doręczenia postanowienia wraz z uzasadnieniem, ponieważ mogło to jedynie wprowadzić w błąd co do uprawnień składającego wniosek. Wręcz przeciwnie, obowiązkiem Sądu było w takiej sytuacji ograniczyć doręczenie do sentencji postanowienia, z równoczesnym wskazaniem, że nie przysługuje od niego środek zaskarżenia.

Postanowienie SN z dnia 19 września 1974 r., II CZ 172/74

Standard: 30861 (pełna treść orzeczenia)