Zbieg roszczeń z art. 151 k.c i art. 231 k.c.

Osoba, która przy budowie przekroczyła granicę cudzej nieruchomości i korzysta z niej w oznaczonym zakresie, może zgłosić przeciwko właścicielowi nierealizującemu uprawnień przyznanych mu w art. 151 zdanie drugie k.c. odpowiednie roszczenia przewidziane w innych przepisach kodeksu cywilnego, pozwalające na uregulowanie jej sytuacji prawnorzeczowej, w tym m.in. roszczenie określone w art. 231 § 1 k.c. (por. uchwałę SN z dnia 29 grudnia 1987 r., III CZP 79/87). Nie jest zatem pozbawiona środków prawnych pozwalających na uzyskanie tytułu prawnego do zajmowanej części nieruchomości.

Wyrok SN z dnia 24 września 2010 r., IV CSK 76/10

Standard: 53458 (pełna treść orzeczenia)

Samoistny posiadacz w dobrej wierze, który przekroczył granicę sąsiedniego gruntu przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia, o wartości znacznie przekraczającej wartość zajętej na ten cel części działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. 

Uprawnienie do wyboru żądań określonych w art. 151 zdanie drugie k.c. przysługuje wyłącznie właścicielowi tego gruntu, którego granice zostały przekroczone przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.

Brak jest podstaw prawnych do przyjęcia tezy, iż art. 151 i 231 k.c. wzajemnie się wyłączają, stwierdzić należy, że samoistny posiadacz w dobrej wierze, który przekroczył granicę sąsiedniego gruntu przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia, o wartości znacznie przekraczającej wartość zajętej na ten cel części działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność tak zajętego gruntu sąsiedniego za odpowiednim wynagrodzeniem. Oczywiście możliwość skutecznego dochodzenia roszczenia z art. 231 § 1 k.c. uzależniona jest od spełnienia przesłanek przewidzianych w tym przepisie. Tak więc roszczenie to będzie przysługiwało: po pierwsze, samoistnemu posiadaczowi części sąsiedniej nieruchomości, będącemu w dobrej wierze; po wtóre, objęcie w posiadanie części sąsiedniego gruntu w dobrej wierze nastąpiło przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia, tym samym przekroczenie granicy z winy umyślnej wyłącza dobrą wiarę posiadania; po trzecie, wartość części budynku lub innego urządzenia musi być taka, iż przewyższa znacznie wartość zajętego na ten cel gruntu sąsiedniego.

Brak jakiejkolwiek z tych przesłanek oznacza, że roszczenie z art. 231 § 1 k.c. nie powstaje po stronie osoby wznoszącej budynek lub inne urządzenie, a tym samym aktualne będą tylko roszczenia z art. 151 k.c., które przysługują właścicielowi gruntu sąsiedniego. 

Przy kolizji roszczenia z art. 231 § 1 k.c. z roszczeniem o przywrócenie stanu poprzedniego opartego na przesłance groźby poniesienia przez właściciela gruntu sąsiedniego niewspółmiernie wielkiej szkody, pierwszeństwo należy przyznać - przy wykazaniu spełnienia tej przesłanki - roszczeniu o przywrócenie stanu poprzedniego. W pozostałych dwóch przypadkach uzasadniających skuteczność roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego, tj. w razie przekroczenia granicy z winy umyślnej lub zgłoszeniu bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwu przy przekroczeniu granicy - kolizja roszczeń z art. 231 § 1 k.c. i 151 k.c. nie wchodzi w rachubę, gdyż brak jest dobrej wiary po stronie samoistnego posiadacza, w rozumieniu art. 231 § 1 k.c.

Przy konkurencji roszczenia z art. 231 § 1 k.c. z roszczeniem właściciela gruntu sąsiedniego o zapłatę stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności (art. 151 zd. 2 k.c.) rzeczą sądu będzie dokonać oceny tych roszczeń z punktu widzenia interesów właścicieli obu nieruchomości, a także interesu społeczno-gospodarczego.

Przy konkurencji roszczenia z art. 231 § 1 k.c. z roszczeniem właściciela gruntu sąsiedniego o wykup zajętej części gruntu, jak też tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze, ocenie sądu będzie podlegać jedynie to, jaki obszar zajętego gruntu ma być wykupiony. Oceny tej należy dokonać także przy uwzględnieniu uzasadnionych interesów obu właścicieli oraz interesu społeczno-gospodarczego.

Uchwała SN z dnia 29 grudnia 1987 r., III CZP 79/87

Standard: 30728 (pełna treść orzeczenia)