Nadzór pozajudykacyjny sądów wyższych

Oprócz nadzoru judykacyjnego, wyrażającego się w rozstrzyganiu przez sądy rewizyjne spraw konkretnych z powodu wnoszonych przez strony środków odwoławczych od orzeczeń niższej instancji, sądy rewizyjne sprawować również muszą określone ustawowo funkcje z tytułu przysługującego im nadzoru pozainstancyjnego.

O zakresie tego nadzoru pozainstancyjnego stanowią właściwe przepisy ustrojowe. Zobowiązują zaś one sądy rewizyjne do stosowania tego rodzaju środków, które nie wpływając na wynik konkretnego procesu, zapewniają sądom rewizyjnym możliwość pośredniego oddziaływania na prawidłowe stosowanie prawa przez sądy niższych instancji oraz na prawidłowe funkcjonowanie tych sądów.

Tak więc zgodnie z założeniami art. 44 u.s.p. sądom wyższego rzędu nie wolno przechodzić do porządku nad dostrzeżonymi w działalności sądów niższej instancji brakami, które wpływają ujemnie na sprawność oraz poziom postępowania sądowego, a w związku z tym są obowiązane podejmować w każdym wypadku czynności zapobiegające takim uchybieniom. Dotyczy to przykładowo dostrzeganych wypadków nieprawidłowego stosowania nie tylko prawa procesowego, lecz również nieprzestrzegania przepisów obowiązującego regulaminu czynności sądów, instrukcji sądowej itp. Nieprzestrzeganie tych przepisów przejawiać się może np. w opóźnionym przedstawianiu sądowi wyższej instancji akt sprawy, akt nienależycie uporządkowanych, zawierających nieczytelne protokoły rozpraw sądowych, akt wskazujących na doręczanie stronom nieczytelnych i nie odpowiadających oryginałom odpisów orzeczeń sądowych, na niedbałe wypisywanie wezwań lub zawiadomień sądowych itp.

O wszystkich tego rodzaju brakach powinny sądy rewizyjne zawiadamiać osoby powołane do sprawowania nadzoru nad sądami (por. art. 39-41 u.s.p.).

Z samego brzmienia art. 44 u.s.p. wynika, że nie chodzi tu tylko o uprawnienie sądu rewizyjnego, lecz o obowiązek zwracania uwagi na wszelkie nieprawidłowości i usterki w urzędowaniu sądu niższego rzędu.

Podobnie przepisy art. 45 u.s.p. i art. 25 ustawy o Sądzie Najwyższym nakazują stwierdzanie i wytykanie przez sądy odwoławcze każdej dostrzeżonej oczywistej obrazy przez sąd niższej instancji przepisów ustawowych. Dotyczyć to zaś powinno nie tylko oczywistej obrazy samego brzmienia przepisu ustawy, ale także oczywistej obrazy przepisu nie zastosowanego wskutek jego nieznajomości, wreszcie niezastosowania lub zastosowania przepisu wbrew wykładni, wiążąco ustalonej we właściwym trybie przez Sąd Najwyższy, np. w wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej lub w odpowiedzi na pytanie prawne w danej sprawie, przedstawione Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c. albo art. 390 k.p.k.

Omawiany tu nadzór, sprawowany przez sądy wyższej instancji na podstawie art. 45 u.s.p. lub art. 25 ustawy o Sądzie Najwyższym, ma charakter wyłącznie prewencyjny ("bez wpływu na daną sprawę"), gdyż nie zmierza do naprawienia wadliwości popełnionej w danej sprawie, lecz służy zapobieżeniu takim wadliwościom w przyszłości.

Chodzi tu więc głównie, i to już w sposób ustawowo wyraźnie określony, o przyczynianie się sądów odwoławczych do podnoszenia poziomu orzecznictwa sądów i do usprawniania postępowania sądowego.

Obowiązek wytykania sądom niższej instancji dostrzeganych uchybień na podstawie art. 44 i 45 u.s.p. jest niezależny od obowiązku ustosunkowywania się do tych uchybień w uzasadnieniach orzeczeń odwoławczych.

Uchwała SN z dnia 15 lipca 1974 r., Kw Pr 2/74, wytyczne

Standard: 30687 (pełna treść orzeczenia)