Podział quoad usum domu mieszkalnego będącego składnikiem gospodarstwa rolnego

Dom mieszkalny będący składnikiem gospodarstwa rolnego spełnia równocześnie dwie funkcje, mianowicie zaspokaja potrzeby mieszkaniowe w znaczeniu ogólnym, a ponadto ułatwia właścicielowi, zamieszkałemu w gospodarstwie rolnym, racjonalne prowadzenie tego gospodarstwa. Te dwie funkcje należy mieć na uwadze przy rozpoznawaniu konkretnych spraw związanych z podziałem takiego domu, a ściślej pomieszczeń w tym domu do odrębnego korzystania przez poszczególnych współwłaścicieli lub współspadkobierców gospodarstwa rolnego.

Żadne racje społeczno-gospodarcze nie sprzeciwiają się wydzieleniu odrębnych pomieszczeń dla poszczególnych współwłaścicieli, jeżeli rozmiar domu oraz liczba i jakość pomieszczeń na to pozwalają i gdy takie wydzielenie nie stanowi przeszkody w prawidłowym prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Praktyka taka, gdy chodzi o kilku współwłaścicieli (współspadkobierców) pracujących we wspólnym (spadkowym) gospodarstwie rolnym, mających własne rodziny i prowadzących odrębne gospodarstwa domowe, jest stosowana powszechnie. W warunkach umożliwiających takie rozdzielne korzystanie jest ona w zasadzie racjonalna, nie tylko bowiem nie przeszkadza w prowadzeniu gospodarstwa rolnego, lecz zwykle ułatwia poszczególnym współwłaścicielom (współspadkobiercom) wykonywanie pracy w tym gospodarstwie.

W sytuacji gdy np. spadkobiercy, początkowo korzystający wspólnie z całego spadkowego budynku mieszkalnego, później założyli własne rodziny, wprowadzanie między nimi rozdzielnego korzystania z poszczególnych pomieszczeń jest zjawiskiem naturalnym i życiowo koniecznym. Podziału takiego mogą oni dokonać w ramach zarządu rzeczą wspólną (art. 201 k.c. w związku z art. 1035 kc.). W tej drodze mogą również dokonywać zmian w istniejącym stanie rozdzielnego korzystania z budynku, podyktowanych zmianami w sytuacji rodzinnej i gospodarczej poszczególnych spadkobierców.

W razie niemożności unormowania omawianych stosunków w drodze umowy współwłaścicieli (współspadkobierców) każdy z nich może domagać się wydania przez sąd w trybie postępowania nieprocesowego (art. 606-608, 611-616 k.p.c.) stosownej decyzji w tym przedmiocie.

Omawiany podział quoad usum jest dopuszczalny co do zasady również wtedy, gdy tylko jeden ze współwłaścicieli (współspadkobierców) prowadzi wspólne (spadkowe) gospodarstwo rolne, drugi zaś nie jest zdolny do jego prowadzenia.

O tym, czy w konkretnym wypadku należy dokonać takiego wyodrębnienia, decyduje całokształt okoliczności faktycznych, wymagających oceny z punktu widzenia społeczno-gospodarczego przeznaczenia budynku, którego celem jest zarówno ułatwienie prowadzenia gospodarstwa, jak i zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb mieszkaniowych spadkobierców zamieszkujących ten budynek.

W sytuacji gdy ze względu na konfigurację i usytuowanie budynku wydzielenie poszczególnym spadkobiercom do osobnego użytku odrębnych pomieszczeń mieszkalnych w budynku jest możliwe, spór zaś między nimi sprowadza się do tego, które z pomieszczeń ma objąć każdy z nich, decydujące znaczenie dla jego rozstrzygnięcia należy przypisać takiemu podziałowi, który będzie najkorzystniejszy z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego.

Uchwała SN z dnia 8 sierpnia 1973 r., III CZP 45/73

Standard: 30604 (pełna treść orzeczenia)