Zwrot zabezpieczonych alimentów w razie oddalenia powództwa o ustalenie ojcostwa i alimenty

Pozwany w procesie o ustalenie ojcostwa i alimenty może domagać się od małoletniego powoda - po prawomocnym oddaleniu powództwa - zwrotu kwot zapłaconych mu na podstawie postanowienia powziętego w trybie art. 753 k.p.c.

Uznając, że podstawą prawną roszczenia dłużnika przeciwko wierzycielowi o zwrot świadczeń pieniężnych zapłaconych przez niego na podstawie postanowienia wydanego w postępowaniu zabezpieczającym stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, uznać należy że biernie legitymowanym w tym procesie jest małoletni powód, którego powództwo o ustalenie ojcostwa i alimenty zostało prawomocnie oddalone.

W razie dokonania świadczenia do rąk przedstawiciela ustawowego, pełnomocnika lub innej osoby, którą świadczący ma prawo uważać za upoważnioną do przyjęcia świadczenia, wzbogaconym jest nie ten, kto przyjął świadczenie, lecz osoba, którą on reprezentuje, w imieniu bowiem tej osoby i dla niej świadczenie zostało przyjęte.

Analogiczna sytuacja zachodzi, gdy po stronie wykonującej świadczenie występuje przedstawiciel ustawowy lub dobrowolny. W razie więc przedstawicielstwa lub upoważnienia zachodzi bezpośrednie przesunięcie majątkowe, ponieważ przysporzenie nie przechodzi przez majątek osoby trzeciej.

W kwestii świadomości obowiązku liczenia się ze zwrotem świadczenia w sytuacji, gdy pozwanym w procesie o zwrot świadczenia jest małoletni, który w poprzednim procesie o ustalenie ojcostwa i alimenty, występując jako powód, działał przez przedstawiciela ustawowego, uznać należy, że w tym wypadku decyduje świadomość przedstawiciela ustawowego. Działanie bowiem jego, podjęte w imieniu i na rzecz małoletniego, decyduje również o działaniu strony, którą reprezentuje.

Skoro więc przedstawiciel ustawowy małoletniego, występując o zabezpieczenie powództwa w sprawie o ustalenie ojcostwa i alimenty, uzyskał zabezpieczenie w trybie art. 753 k.p.c., polegające na zobowiązaniu dłużnika do uiszczania w powtarzających się terminach pewnej sumy pieniężnej na rzecz małoletniego, i skoro powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu w wypadku oddalenia powództwa tegoż małoletniego, to ta świadomość obowiązku ewentualnego zwrotu świadczenia rzutuje również na pozycję małoletniego, którego on zastępuje.

Należy tutaj przytoczyć również m.in. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24.III.1967 r., III PZP 42/66, gdzie wyjaśniono, że z obowiązkiem zwrotu powinna liczyć się strona, która egzekwuje świadczenie zasądzone nieprawomocnym wyrokiem zaopatrzonym w rygor natychmiastowej wykonalności. Teza ta, jak podkreślono w nauce prawa, dotyczy również odpowiednio strony, która egzekwuje świadczenie na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, wydanego w celu zabezpieczenia roszczenia.

Zobowiązanym do zwrotu świadczenia może być nie tylko małoletni pozwany (powód w sprawie o ustalenie ojcostwa i alimenty), lecz również osoba, która na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest zobowiązana do alimentacji. Jeżeli więc matka dziecka jest wyłącznie zobowiązana do alimentacji, a sumy wyegzekwowane zużyto na rzecz dziecka, powodowi przysługuje przeciwko niej roszczenie z art. 140 k.r.o. Stosownie do tego przepisu osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była to świadczenie spełnić.

Zachodzi więc sytuacja, gdy wierzycielowi przysługują w stosunku do dwóch osób roszczenia oparte na tym samym roszczeniu, ale na podstawie zupełnie odrębnych stosunków prawnych. Do zobowiązania tego, zwanego zobowiązaniem in solidum, ma w drodze analogii odpowiednie zastosowanie przepis art. 366 k.c.

Oznacza to, że wierzyciel może dochodzić całości lub części świadczenia od obu dłużników łącznie (jednym pozwem) lub od każdego z osobna, przy czym spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych.

Skoro powód wystąpił nie tylko przeciwko małoletniej pozwanej, lecz również przeciwko jej matce o zwrot świadczenia, zachodzą dwie podstawy prawne jego roszczenia, każda odmienna, które wymagają rozważenia przez Sąd w stosunku do każdej z pozwanych przy zastosowaniu zasady tzw. solidarności przypadkowej.

Uchwała SN z dnia 3 października 1972 r., III CZP 53/72

Standard: 30548 (pełna treść orzeczenia)