Tryb i legitymacja w zakresie zmiany treści i sposobu wykonywania służebności

Z żądaniem zmiany treści służebności gruntowej wystąpili właściciele nieruchomości obciążonych przeciwko właścicielom nieruchomości władnących - na podstawie art. 291 k.p.c.-a zatem z uwagi na taką konfigurację podmiotową, mają zastosowanie przepisy o postępowaniu procesowym, a nie o postępowaniu nieprocesowym (zob. uchwała SN z 17 lipca 2007 r., III CZP 70/07, a także wyrok SN z 20 marca ‎1969 r., III CRN 464/68), co wyklucza ‎ocenę dopuszczalności skargi kasacyjnej w oparciu o powołany w zażaleniu ‎art. 519[1]; § 1 k.p.c.,

Postanowienie SN z dnia 19 lipca 2024 r., III CZ 103/24

Standard: 86218 (pełna treść orzeczenia)

Sprawa o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności drogi koniecznej, wszczęta przez właściciela nieruchomości władnącej, jest rozpoznawana w trybie postępowania nieprocesowego.

Wyrazem uznania, że służebności gruntowe nie mogą mieć stałej i niezmiennej treści, jest m.in. art. 291 k.c. Prawodawca przyznał jednak roszczenie o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności wyłącznie właścicielowi nieruchomości obciążonej; ergo, roszczenie to, wywodzone z wymienionego przepisu – wobec jego jednoznacznego i oczywistego brzmienia – nie przysługuje właścicielowi nieruchomości władnącej. Zważywszy na fakt, że interes gospodarczy uzasadniający zmianę treści służebności lub sposobu jej wykonywania może leżeć także po stronie właściciela nieruchomości władnącej, omawianą regulację należy uznać za ułomną i niespójną. Jej niespójność jest tym bardziej wyrazista, że zgodnie z art. 290 § 3 k.c. – w wypadku konieczności zmiany sposobu wykonywania służebności na skutek podziału nieruchomości – żądanie w omawianym zakresie nie jest ustawowo reglamentowane.

W tym stanie rzeczy, podzielając wyrażony w piśmiennictwie pogląd, że służebności gruntowe nie mogą być „hamulcem rozwoju gospodarczego i postępu technicznego”, niezbędne jest poszukiwanie rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego w innych przepisach.

Może dojść do sytuacji, w której „nieodpowiedniość” dostępu, gwarantowanego istniejącą już służebnością drogi koniecznej, stanie się wynikiem zmiany stosunków oraz powstaniem ważnej potrzeby gospodarczej, uzasadniającej inny „odpowiedni” dostęp. Przykładowo, wytyczona i używana droga konieczna okazuje się – ze względów technicznych lub trakcyjnych – zbyt wąska albo zbyt niedogodna, aby zapewnić właścicielowi nieruchomości władnącej odpowiedni kontakt z drogą publiczną. W takim wypadku powstaje sytuacja wypełniająca hipotezę art. 145 § 1 k.c., co uzasadnia wystąpienie przez właściciela nieruchomości władnącej z wnioskiem o ustanowienie nowej (zmienionej, rozszerzonej) drogi koniecznej, zapewniającej odpowiednie połączenie z drogą publiczną (por. orz. SN z dnia 30 listopada 1966 r., III CR 292/66, oraz postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 2002 r., V CKN 1002/00).

Jest oczywiste, że taka sprawa, choć w sensie materialnym stanowi sprawę o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności drogi koniecznej, jest w istocie sprawą o ustanowienie służebności w rozumieniu przepisów rozdziału 5, działu III, tytułu II księgi drugiej kodeksu postępowania cywilnego, a zatem podlega rozpoznaniu w trybie postępowania nieprocesowego.

Uchwała SN z dnia 17 lipca 2007 r., III CZP 70/07

Standard: 54512 (pełna treść orzeczenia)