Ograniczona poczytalność u pracownika, któremu powierzono mienie

Stwierdzenie nie zawinionego zmniejszenia poczytalności u pracownika, któremu powierzono mienie z obowiązkiem wyliczenia się, może być uznane przez sąd za okoliczność pozostającą w związku przyczynowym ze szkodą w tym mieniu i uzasadniać w stopniu określonym przez sąd zwolnienie pracownika od odpowiedzialności za tę szkodę.

Zgodnie z art. 425 § 1 k.c. dopiero całkowity brak poczytalności zwalnia sprawcę szkody od odpowiedzialności. Tylko bowiem osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. Sprawca przy spełnieniu się tych przesłanek nie jest w rozumieniu ustawy poczytalny, wobec czego nie może mu być przypisana wina ze względu na brak rozeznania. Brak tego elementu winy uzasadnia zwolnienie sprawcy od odpowiedzialności nawet w razie stwierdzenia obiektywnego stanu bezprawności działania sprawcy.

Przepis art. 425 § 1 k.c. wyłącza odpowiedzialność w razie braku poczytalności w wypadku, gdy w rachubę wchodzi odpowiedzialność deliktowa. W doktrynie jednak nie było nigdy wątpliwe, że to samo należy odnieść do odpowiedzialności kontraktowej.

Wszelkie stany psychiczne sprawcy wskazujące na jego zmniejszoną poczytalność nie wyłączają winy sprawcy, ponieważ istnieje, choć w zmniejszonym stopniu, rozeznanie nie pozwalające wyłączyć całkowicie - z względu na stan zmniejszonej poczytalności - odpowiedzialności za szkodę w tym stanie wyrządzoną.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego pod rządem przepisów art. 138 § 1 i art. 158 § 1 k.z. kształtował się pogląd, że w razie zmniejszonej poczytalności sąd cywilny ma możność przyjęcia, iż szkoda częściowo powstała bez winy pozwanego, i w konsekwencji - przypisania pozwanemu odpowiedzialności jedynie za część szkody (np. orz. SN z dnia 8.X.1956 r. w sprawie 4 CR 520/56 oraz orz. SN z dnia 30.VIII.1961 r. 4 CR 950/60).

Artykuł 138 § 1 k.c. został zastąpiony w kodeksie cywilnym przez art. 425 § 1 k.c., brak zaś w kodeksie cywilnym przepisu będącego odpowiednikiem art. 158 § 1 k.z.

Artykuł 361 k.c. przyjmuje jako zasadę pełne odszkodowanie bez możliwości jego obniżenia ze względu na szczególne okoliczności zachodzące po stronie dłużnika umownego stosunku zobowiązaniowego. Poszukiwanie złagodzenia tej sytuacji prawnej do stosunków pracy znalazło wyraz w uchwale (7) SN z dnia 13.V.1965 r. III PO 40/64, według której w stosunkach pracy zakres obowiązku naprawienia szkody nieumyślnie wyrządzonej przez pracownika przy wykonywaniu powierzonej mu pracy może być stosownie do okoliczności, zwłaszcza ze względu na stopień zawinienia, stan majątkowy i rodzinny pracownika, ograniczony zgodnie z ukształtowaną zasadą ograniczonej odpowiedzialności pracownika (art. XII § 3 przep. wprow. k.c.).

Zasady tej nie można zastosować do rozpoznawanego wypadku, ponieważ zgodnie z treścią wspomnianej uchwały takiego ograniczenia nie stosuje się do odpowiedzialności za szkodę w mieniu powierzonym pracownikowi z obowiązkiem wyliczenia się, a właśnie taka odpowiedzialność zachodzi w stosunku do pozwanej. Nie oznacza to jednak, że brak jest ze względu na stan psychiczny pracownika podstaw do obniżenia odszkodowania. Jeżeli jednak okaże się, że stwierdzony u pracownika stan psychiczny utrudniał mu należyte wywiązanie się z wykonania ciążącego na nim obowiązku, sąd będzie mógł wziąć taki stan pod rozwagę i uznać go za okoliczność, która pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą, i w określonym przez sąd stopniu zwolnić pracownika od odpowiedzialności, chociaż nie jest to okoliczność leżąca po stronie zakładu pracy, ale nie jest też zawiniona przez pracownika.

Wreszcie sąd ma możność tak jak w każdej sprawie ocenić, czy w świetle przepisu art. 5 k.c. żądanie pełnego odszkodowania od pracownika - w razie stwierdzenia u niego stanu ograniczonej odpowiedzialności - dałoby się pogodzić z zasadami współżycia społecznego.

Wyrok SN z dnia 24 lutego 1971 r., II PR 274/70

Standard: 30216 (pełna treść orzeczenia)