Opinia biegłego w sprawie o ubezwłasnowolnienie (art. 553 k.p.c.)

Opinia biegłych lekarzy psychiatrów wydana w postępowaniu karnym może być wykorzystana w sprawie o ubezwłasnowolnienie tylko po jej uzupełnieniu przez ponowne zbadanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie oraz dokonaniu oceny zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw z uwzględnieniem jej postępowania i zachowania (art. 553 § 2 k.p.c.).

Opinia sporządzona na użytek postępowania karnego, ma inny charakter; jej celem jest odpowiedź na pytanie, czy oskarżony miał zdolność rozpoznania swego czynu i pokierowania swoim postępowaniem w czasie działania lub zaniechania realizującego znamiona przestępstwa. Opinia sporządzana w sprawie o ubezwłasnowolnienie ma inny zakres, powinna bowiem zawierać dane o których mowa w art. 553 i 554[1] k.p.c.

Ustalenie poczytalności oskarżonego w czasie popełnienia czynu zabronionego nie może przesądzać bez uzyskania wiadomości specjalnych, że uczestnik jest w stanie pokierować swoim postepowaniem w rozumieniu art. 13 § 1 k.c. (por. postanowienia SN: z dnia 26 lutego 1971 r., I CR 659/70 i z dnia 8 maja 1968, II CR 172/68).

W sprawie o ubezwłasnowolnienie, ze względu na jej charakter i skutki uwzględnienia wniosku, obowiązują daleko idące wymagania szczególne, dotyczące opinii biegłych psychiatry lub neurologa, a także psychologa (art. art. 553 § 1 k.p.c.). Należy pamiętać, że ubezwłasnowolnienie, zwłaszcza całkowite, oznacza ograniczenie możliwości decydowania o sobie, kierowania własnym życiem i wykluczenie z wielu czynności życiowych, a więc głęboko ingeruje w status i uprawnienia osoby fizycznej. 

Ustalenie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych i ich wpływu na zakres zdolności osoby, której wniosek dotyczy do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw wymaga wiadomości specjalnych z zakresu medycyny, zarówno co do stwierdzenia faktu ich istnienia jak i co do stopnia nasilenia (por. postanowienia SN: z dnia 29 czerwca 1973 r., I CR 271/73 i z dnia 17 maja 2013 r., I CSK 122/13).

Dowód z opinii wymienionej w art. 553 § 2 k.p.c. jest z tych względów obligatoryjny i postępowanie dowodowe w tym zakresie należy przeprowadzić zgodnie z jego ugruntowaną wykładnią.

Postanowienie SN z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 149/14

Standard: 48453 (pełna treść orzeczenia)

Na postanowienie zarządzające przymusowe doprowadzenie na badanie psychiatryczne osoby, która ma być ubezwłasnowolniona (art. 553 k.p.c.), zażalenie nie przysługuje.

Przepisy regulujące postępowanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie (art. 544 § 1 i nast. k.p.c.) przewidują jedynie zażalenie na postanowienie zarządzające oddanie osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, pod obserwację w zakładzie leczniczym (art. 554 § 3 k.p.c.). Brak natomiast innego szczególnego przepisu, który dopuszczałby zażalenie na postanowienie mające na celu realizację nakazu zawartego w art. 553 k.p.c. Także ten ostatni przepis nie zawiera takiej treści, która usprawiedliwiałaby stanowisko o dopuszczalności zażalenia w tej materii. Wynika z tego, że na postanowienie zarządzające przymusowe doprowadzenie osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, na badanie psychiatryczne (art. 553 k.p.c.) zażalenie nie przysługuje.

Postanowienie SN z dnia 25 maja 1982 r., IV CZ 73/82

Standard: 31943 (pełna treść orzeczenia)