Powaga rzeczy osądzonej wyroku oddalającego powództwo o ustalenie nieważności testamentu

Jeżeli prawomocnym wyrokiem zostało oddalone powództwo o ustalenie nieważności testamentu, sąd spadku, rozpoznając sprawę w trybie art. 679 k.p.c., nie może ponownie badać ważności testamentu, chyba że wniosek w tym względzie zostanie zgłoszony przez zainteresowaną osobę, która nie była stroną procesu o ustalenie nieważności testamentu.

Zgodnie z art. 366 k.p.c. prawomocny wyrok ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.

W świetle powyższego przepisu nie ulega wątpliwości, że osoby, które były stronami procesu o unieważnienie testamentu, nie mogłyby ponownie żądać ustalenia jego ważności bądź nieważności na tych samych przesłankach, na jakich było oparte rozstrzygnięcie w poprzednim procesie. Stałaby temu na przeszkodzie powaga rzeczy osądzonej.

Nie inaczej miałaby się rzecz, gdyby te same osoby wystąpiły z żądaniem zmiany stwierdzenia nabycia spadku w trybie art. 679 k.p.c., opierając żądanie zmiany na twierdzeniu nieważności testamentu, mimo że powództwo o ustalenie jego nieważności zostało prawomocnie oddalone, albo twierdząc, że testament jest ważny, chociaż prawomocnym wyrokiem orzeczono już jego nieważność. Powaga rzeczy osądzonej stoi bowiem na przeszkodzie nie tylko wytoczeniu nowego powództwa między tymi samymi stronami i opartego na tej samej podstawie, ale także powoływaniu się w innym postępowaniu - w charakterze prejudykatu - na stosunek prawny odmienny od ustalonego prawomocnym wyrokiem.

Wyrok w sprawie o ustalenie nieważności testamentu wiąże jednak, zgodnie z art. 366 k.p.c., tylko strony tego procesu. Prawo procesowe zna wprawdzie wypadki, gdy prawomocny wyrok ma skutek erga omnes (np. w sprawach małżeńskich - art. 435 § 1 k.p.c.), jednakże sprawa o ustalenie nieważności testamentu nie należy do tej kategorii spraw.

W sytuacji gdy zainteresowany spadkobierca (bądź zapisobierca) na skutek pominięcia go w procesie o unieważnienie testamentu mógłby wytoczyć nowe powództwo o unieważnienie testamentu, należy przyjąć, że może on również żądać stwierdzenia nabycia spadku w trybie art. 679 k.p.c., dążąc w tym trybie do zmiany rozstrzygnięcia sądu co do ważności testamentu. W postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku sąd spadku jest powołany do oceny ważności testamentu i do rozstrzygnięcia zgłoszonych w tym względzie zarzutów. Należy jednak zaznaczyć, że ustalenie nieważności testamentu stanowi jedynie przesłankę rozstrzygnięcia o stwierdzeniu nabycia spadku. Nie byłoby natomiast dopuszczalne ani wydanie postanowienia wstępnego co do ważności lub nieważności testamentu, ani ustalenie nieważności w sentencji postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (por. uchwałę (7) SN z dnia 30.XII.1968 r.).

Wyrok SN z dnia 17 grudnia 1969 r., III CZP 95/69

Standard: 30002 (pełna treść orzeczenia)