Wyłączenie reprezentacji opiekuna prawnego (art. 159 k.r.o.)

W sprawie dotyczącej stwierdzenia zasadności przyjęcia skarżącej, jako osoby chorej psychicznie i dodatkowo ubezwłasnowolnionej całkowicie, do szpitala psychiatrycznego nie może być ona reprezentowana przez swojego przedstawiciela ustawowego. Jest on bowiem na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 685) samodzielnym uczestnikiem tego postępowania, obok osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie, której wniosek o przyjęcie do szpitala dotyczy.

W postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi kasacyjnej od orzeczenia w przedmiocie przyjęcia do szpitala, pełnomocnik ustanowiony z urzędu powinien reprezentować osobę, której bezpośrednio dotyczy to postępowanie. Osoby ubezwłasnowolnionej nie może zaś reprezentować opiekun (przedstawiciel ustawowy), gdyż ma on w tym postępowaniu samodzielną pozycję procesową.

Postanowienie SN z dnia 21 października 2021 r., I CSKP 465/21

Standard: 63441 (pełna treść orzeczenia)

Istotą zakazów z art. 159 k.r.o. jest bezwzględny charakter, polegający na dostosowaniu się do nich, po stwierdzeniu, że zachodzi jedna z opisanych sytuacji. Nie ma znaczenia, czy w konkretnym wypadku, podopieczny już znalazł się w niekorzystnym dla siebie położeniu, jak też, czy doszło do kolizji interesów; wystarczy hipotetyczna możliwość wystąpienia takich sytuacji. Pozwala to na niedopuszczenie do zaistnienia takich wypadków.

W odniesieniu do spraw sądowych, wymienione uregulowanie jest wyrazem tego, że niezależnie od tego, czy interesy stron lub uczestników postępowania są sprzeczne, czy nie, opiekun nie może reprezentować ubezwłasnowolnionego całkowicie, jeżeli drugą stroną lub uczestnikiem postępowania jest on sam albo jedna z osób wymienionych w art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o. Odpowiednie stosowanie tego zakazu do postępowania przed sądem dotyczy zarówno postępowania procesowego, jak i nieprocesowego.

W sprawach innych niż wymienione w art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o., tak procesowych, jak i nieprocesowych opiekun nie może reprezentować ubezwłasnowolnionego całkowicie, gdy występuje jako strona lub uczestnik postępowania jedna z osób wskazanych w tym przepisie i może dojść do sprzeczności interesów pomiędzy nimi. Oznacza to, że w każdej sprawie, w której występują ubezwłasnowolniony całkowicie i jedna z osób lub wszystkie, wymienione w art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o., sąd ma obowiązek badać, czy nie zachodzi hipotetyczna możliwość kolizji interesów pomiędzy nimi. W wypadku pozytywnego wyniku badania, zachodzi obowiązek zwrócenia się do sądu opiekuńczego o ustanowienie kuratora dla ubezwłasnowolnionego całkowicie. Takie stanowisko, akceptowane w rozpoznawanej sprawie, wyrażone zostało w uchwale SN z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 1/08 oraz w postanowieniach z dnia 25 czerwca 1996 r., II CRN 214/95; z dnia 19 maja 2005 r., V CSK 669/04, w sprawach dotyczących zakazu reprezentacji małoletniego dziecka przez rodziców, przewidzianej w art. 98 § 2 i 3 k.r.o. Znajduje ono również zastosowanie w sprawie prowadzonej z udziałem ubezwłasnowolnionego całkowicie, reprezentowanego przez opiekuna, stosownie do art. 159 § 1 pkt 2 w związku z art. 175 k.r.o.

Potrzeba ochrony interesu ubezwłasnowolnionego całkowicie przemawia za takim samym traktowaniem jego reprezentacji, jak małoletniego dziecka, czemu wyraz dał ustawodawca, nakazując odpowiednie stosowanie do sprawowania opieki w odniesieniu do takiej osoby, nie mogącej samodzielnie podejmować czynności w obrocie prawnym i postępowaniu sadowym, przepisów normujących opiekę nad małoletnim oraz w swoisty sposób regulując zakaz reprezentacji go przez ustanowionego opiekuna.

Nabycie określonego prawa majątkowego w drodze spadkobrania ma charakter bezpłatnego przysporzenia i z reguły nie zachodzi potrzeba reprezentowania ubezwłasnowolnionego całkowicie przez kuratora. Jeżeli natomiast w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, prowadzonej z udziałem ubezwłasnowolnionego całkowicie i co najmniej jednej z osób wymienionych w art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o., dochodzi do kwestionowania ważności testamentu sporządzonego na rzecz ubezwłasnowolnionego całkowicie, zgłoszenia żądania przyznania prawa do spadku ponad udział albo do uszczuplenia udziału ubezwłasnowolnionego, to ma miejsce sytuacja sprzeczności interesów, która teoretycznie może zagrażać dobru ubezwłasnowolnionego całkowicie. Wobec tego zajdzie, w tego rodzaju sprawie, potrzeba reprezentowania ubezwłasnowolnionego całkowicie przez kuratora. Nie ma podstaw do oceny tej sprawy jako dotyczącej bezpłatnego przysporzenia, o jakim mowa w art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o.

Prowadzi to do wniosku, że obowiązkiem sądu rozpoznającego taką sprawę jest sprawdzanie, czy nie zachodzi hipotetyczna możliwość kolizji interesów pomiędzy ubezwłasnowolnionym całkowicie i osobami wymienionymi w art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o., wyłączająca możliwość reprezentowania go przez opiekuna. W takich kolizyjnych sytuacjach reprezentowanie ubezwłasnowolnionego całkowicie przez opiekuna, powoduje wadliwość reprezentacji, skutkującą nieważnością postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Dokonana przez Sąd Okręgowy ocena czynności podejmowanych w imieniu ubezwłasnowolnionego całkowicie nie ma znaczenia, dla mających gwarancyjny charakter przepisów, regulujących zasady reprezentacji takiej osoby.

Postanowienie SN z dnia 9 października 2014 r., I CSK 572/13

Standard: 58045 (pełna treść orzeczenia)